تبیین فقهی رابطه انسان با اعضای بدن خود

مبحث رابطه انسان با اعضای بدن خود یکی از مهم ترین مباحث فقهی و حقوقی است که امروزه با وجود پیشرفت های نوین در دانش پزشکی، زیست فناوری و ژنتیک بار دیگر در فهرست موضوعات چالش برانگیز در عرصه اخلاق و حقوق زیستی قرار گرفته است. با نگاهی به ادبیات فقه و حقوق می توان دریافت که عموما سه نظریه مالکیت ذاتی، امانت و سلطنت متداول ترین مبانی ارائه شده برای تعیین رابطه انسان و اعضای بدن خود بوده اند. در این مقاله نویسندگان کوشیده اند تا به تحلیل و بررسی انتقادی نظریات مورد اشاره پرداخته و به علاوه دیدگاه مطلوب خود را در این خصوص تشریح نمایند.

این تحقیق به روش تحلیلی توصیفی و به استناد منابع کتابخانه ای انجام شده است. در راستای دستیابی به اهداف این مقاله، نخست سه نظریه مهم و متداول در خصوص رابطه انسان با اعضای بدن خود مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرند. این سه نظریه عبارتند از سلطنت بر نفس، مالکیت ذاتی و رابطه امانی. در مرحله بعد دیدگاه منتخب نویسندگان که بر مبنای مالکیت اعتباری طرح ریزی شده است، بررسی می شود.

به نظر می رسد در دیدگاه های مبتنی بر امانت، مالکیت ذاتی و سلطنت بر نفس علاوه بر انتقادات وارد بر آن ها، نمی توان اقتضائات نوین ارتباط با اعضای بدن را تامین نمود. دلیل چنین امری توجه به ضرورت هایی نظیر جانشین سازی فرد با دیگران در خصوص تصمیماتی که ممکن است سلامت عمومی، ذخیره ژنی بشر و حقوق نسل های آتی را تحت تاثیر قرار دهد و نیز توجه به ضرورت هایی نظیر وضع قوانین کاربردی و ترویج سیاستگذاری های نوین در عرصه درمان و پیشگیری می باشد. از نظر نویسندگان پرداختن به موضوع مالکیت اعتباری بر اعضای بدن که با نظریات مالکیت ذاتی و سلطنت بر نفس تفاوت های مهمی دارد، محملی از اختیارات روزآمد در کنار رعایت مقررات و اقتضائات شرعی و مرزهای عقلانی مالکیت به دست می دهد. به نظر می رسد این دیدگاه بتواند بنیان نظری لازم را برای تعاملات انسان با اعضای پیکرش تامین نماید. همچنین در این مقاله ضمن اثبات این مطلب که مالکیت بر چیزی لزوما به معنای مالیت داشتن آن نیست، ورود به بحث مالیت یا عدم مالیت اعضای انسان لازم دانسته نشده است.