چیستی و کارکرد قوه درک کننده احکام عملی

از سوی حکمای مسلمان، چند دیدگاه درباره ماهیت عقل نظری و عقل عملی و چگونگی کارکرد آن ها در ادراک احکام عملی مطرح شده است. یک دیدگاه، عقل نظری را مدرک همه احکام کلی، اعم از نظری و عملی، و عقل عملی را مدرک احکام جزیی عملی و نیز تدبیرکننده انجام فعل می داند (دیدگاه ابن سینا). دیدگاه دیگر، عقل نظری را تنها مدرک احکام نظری، و عقل عملی را مدرک احکام عملی کلی و جزیی و نیز تدبیرکننده انجام فعل می داند (دیدگاه خواجه طوسی و غزالی در مقاصد الفلاسفه). دیدگاه سوم، عقل نظری را هم مدرک احکام نظری و هم مدرک احکام عملی کلی و جزیی، و عقل عملی را تنها قوه عامله و تحریک کننده انجام فعل می داند (دیدگاه بهمنیار، قطب الدین رازی و غزالی در معیار العلم).نوشتار حاضر با تبیین زوایای این سه دیدگاه و تحلیل سخنان حکماء در این باره، دیدگاه درست را دیدگاه دوم می داند و بر آن است که عقل عملی بر دو گونه می باشد. یکی با کلیات سروکار دارد که هم وزن عقل نظری است؛ با این تفاوت که مدرکات کلی عملی را درک می کند. دیگری با جزییات سروکار دارد که هم جزییات عملی را درک می کند و هم چگونگی انجام آن ها را تدبیر می کند.