تحلیل اثر الگوی سینوپتیکی رخداد مخاطره آمیز موج گرمای تابستان 1392 و فوت ناشی از آلودگی شهر تهران

دما از عناصر اساسی اقلیم است. بررسی تغییرات ناگهانی یا کوتاه مدت و درازمدت و تاثیر آن بر ساختار آب وهوای کشور اهمیت بسزایی دارد. از طرفی فراوانی، شدت و دوام دماهای افراطی، در پی تغییرات اقلیمی دهه های اخیر، می تواند بحران های مهمی را در شرایط اکوسیستم ها پدید آورد. این مخاطرات مواردی مانند ذوب سریع برف، سیلاب، آتش سوزی، بهمن و... تا شیوع امراض و کاهش محصولات کشاورزی را در بر می گیرد. دماهای افراطی در اثر پایداری هوا و نزول و فرونشینی هوا در کلانشهرها اغلب به تشدید آلودگی هوا منجر می شود. از عواقب افزایش آلودگی هوا در درجه اول بروز بیماری های تنفسی، تشدید بیماری های قلبی و ریوی و همچنین افزایش مرگ و میر در شهرهاست. در ایران هشت کلانشهر به عنوان شهرهای آلوده معرفی شده اند که اولین و مهم ترین آنها شهر تهران است؛ به طوری که از هر سه روز در سال، یک روز توسط یک یا چند آلاینده آلوده است. شرایط توپوگرافی و محصور شدن در بین سد کوهستانی البرز نیز به تشدید این وضعیت می انجامد. تهران در تابستان 1392 (تیر و مرداد) در پی استیلای امواج گرما و رسیدن دما به بیش از 40 درجه سانتی گراد، براساس گزارش سازمان هواشناسی به رکورد گرم ترین روزهای سال در 60 سال گذشته رسید]1[؛ به طوری که بنابر گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست تهران پایداری هوا و کاهش کیفیت هوا سبب بروز شرایط ناسالم به مدت سه هفته پیاپی در تهران شد. در پژوهش پیش رو، به منظور شناسایی منشا و الگوی سینوپتیکی امواج گرمای رخ داده، از داده های دمای سطح زمین سازمان هواشناسی و همچنین نقشه های فشار، ارتفاع و دما در ترازهای سطح زمین، 700 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه NCEP/NCAR[1] و نمودار اسکیوتی پایگاه دانشگاه وایومینگ آمریکا و همچنین آمار فوت شدگان بیماری های قلبی - عروقی، بیماری های تنفسی و سرطانی در زمان مذکور از بخش انفورماتیک سازمان بهشت زهرا استفاده شد. نتایج نشان داد که استقرار زبانه های کم فشار گنگ در سطح زمین و پرفشار آزور و لایه وارونگی در تراز میانی و بالای جو، سبب پایداری و افزایش دما و در پی آن حبس شدن آلاینده ها در سطح زمین و کاهش کیفیت هوا در تهران شد که در نهایت افزایش دوبرابری مرگ و میر بیماران تنفسی را در پی داشت.