بررسی نقش زیبایی شناسی معماری در خانه های ایرانی، نمونه موردی: خانه های تاریخی شهر مشهد

انسان از زمانی که به معماری مبادرت ورزیده، به نیازهای روحی، باطنی و حس زیبایی شناسی نیز توجه داشته است. امروزه در معماری، زیبایی شناسی به دلیل عدم تبیین قاعده مند و کاربردی، صرفا به عوامل جزیی صوری محدوده شده است؛ در حالی که این مفهوم دارای تعریفی فراتر بوده و با ساختار، جزییات بنا، مخاطب و محیط ارتباط تنگاتنگ دارد. معماری ایرانی که متبلور زیبایی شناسی در طول سالیان متمادی بوده؛ می تواند منبعی غنی جهت اقتباس اصول زیبایی شناسی در معماری باشد. مبانی کمی و کیفی در معماری سنتی، که مربوط به مقوله ی زیباشناختی و اصول بصری حاکم بر ساختار و تناسبات هستند؛ منجر به بروز زیباشناختی می شود. این پژوهش سعی دارد با پاسخ به پرسش چگونگی تحقق اصول زیبایی شناسی در معماری ایرانی، راهکارهایی را جهت کاربست آن در معماری معاصر ارایه دهد. تحلیل خانه های مشهد، به دلیل داشتن پیشینه ی تاریخی آن شهر -که منبعی غنی از آثار معماری است- انجام پذیرفت. در این پژوهش با استفاده از روش تحقیق کیفی یافته های موجود در مکاتب مختلف و دیدگاه های اندیشمندان پیرامون زیبایی شناسی جمع آوری و با تکنیک تحلیل محتوا، آنالیز و تفسیر شدند که معیارهای تحلیل را شکل دادند. سپس با استفاده از مستندات، 10 تیپ از خانه های تاریخی مشهد که تمامی آنها متعلق به دوره ی قاجار بودند؛ با معیارهای زیبایی شناسی تحلیل گردیدند. در این تحلیل، باتوجه به تحولات معماری که متاثر از تاریخ زمان خود (دوره ی قاجار) بود؛ اصول فضایی و ساختاری خانه های دوره ی اول و شروع دوره ی دوم با معیارهای زیبایی شناسی مطابقت داشتند؛ اما خانه های متعلق به دوره ی دوم قاجار با عناصری چون سقف های شیب دار و... ، مفاهیمی از قبیل کاربرد کم تر تقارن و تناسب در پلان، نما و برون گرایی بیش تر، در آنها متجلی بود که اقتباسی از معماری غرب بوده و با فرهنگ و اقلیم منطقه چندان متناسب نبود.