بازشناخت مولفه های موثر بر شکل گیری مکان در شهر ایرانی اسلامی مورد پژوهی: مسجد نصیرالملک و مسجد جامع عتیق شیراز

به نظر می رسد هدف نهایی شهر ایرانی اسلامی، هموار کردن راه انسان به سوی قرب الهی است. از این رو، شهر ایرانی اسلامی امروزی، باید بستری مناسب برای پاسخگویی به نیازهای متنوع شهروندان باشد. در شهر ایرانی اسلامی کهن، فضاهای عمومی، همواره محلی برای تبلور وحدت امت اسلامی، برگزاری آیین های جمعی مذهبی، داد و ستد، برقراری تعاملات اجتماعی و ارتباط با محیط طبیعی پیرامون بوده اند. فضاهای عمومی تعریف شده، سرزنده، منعطف، پر رونق، دوست دار محیط زیست و دارای بار معنایی ویژه که در این تحقیق مکان نامیده می شوند. مکان هایی که آفرینش آن ها، امت اسلامی را تعریف می کند و نیاز به آن ها در شهرهای ایرانی اسلامی امروز، بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. به طور حتم نمونه ی عالی اینگونه فضاها در شهرهای ایرانی اسلامی گذشته، فضا و صحن مساجد تاریخی بوده است. در واقع این پژوهش، به دنبال پاسخ به این سوال است که چه مولفه هایی بر شکل گیری مکان در شهرهای ایرانی اسلامی تاثیرگذارند؟ از این رو هدف اصلی این پژوهش، تحلیل ویژگی های کالبدی، معنایی و عملکردی مساجد (به عنوان عالی ترین نمونه ی مکان های عمومی در شهر های ایرانی اسلامی) به منظور شناخت مولفه های موثر بر شکل گیری مکان در شهر های ایرانی اسلامی است. به این منظور دو مسجد تاریخی در شهر شیراز (مساجد عتیق و نصیرالملک) که دارای ویژگی های منحصر به فرد کالبدی-معنایی هستند؛ و یکی در گذشته پررونق و سرزنده بوده و دیگری امروزه محل برقراری تعاملات اجتماعی شهروندان به شمار می آید؛ به عنوان نمونه های موردی این پژوهش انتخاب شده اند. همچنین پژوهش حاضر از روش تحقیق توصیفی تحلیلی در بخش تدقیق چارچوب نظری استفاده کرده و از روش های تحقیق علی-مقایسه ای و تحلیل محتوا و شیوه های مرور اسناد تصویری و مصاحبه با خبرگان و فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) به منظور رتبه بندی شاخص ها و تحلیل نمونه های موردی بهره گرفته است. نتایج نشان می دهد مولفه ی فرم (با شاخص های عناصر جذب کننده ی توجه، قابلیت جهت یابی و قابلیت ادراک از طریق حس های مختلف)، مولفه ی فعالیت (با شاخص های رفتار، زبان بدن و معاشرت پذیری فرهنگی)، مولفه ی معنا و تصورات (با شاخص های خاطره انگیزی، معنویت، معانی و ارزش ها و احساس) و مولفه ی اکوسیستم (با شاخص های درخت و گیاه، آب، نور طبیعی و هم ساز بودن با اقلیم) بر شکل گیری مکان در شهر ایرانی اسلامی تاثیرگذارند. همچنین در این پژوهش، ضمن تحلیل نمونه های موردی بر اساس مولفه ها و معیار های کلیدی شکل گیری مکان، راهبرد ها و سیاست های طراحی محور جهت شکل گیری مکان در شهر ایرانی اسلامی ارایه شده است.