نظریه ادبی قدامه بن جعفر

از اوایل قرن بیستم بود که در اروپا و امریکا و پی آیه آن با چند دهه تاخیر ناگزیر در ایران، تلقی نوینی از نقد ادبی به دست داده شد که پیروی از یک نظریه بینارشته ای و مشارکت با نویسنده در تالیف معنا را ناگزیر می نمود. نبود چنین تعریفی از نقد در گذشته ادبی اسلام و ایران را نباید به نبود نقد ادبی در آن ایام تعبیر نمود و بر نمادها و نمودهای آن در رسایل تاریخی و بلاغی، تذکره ها و دواوین شعرا، با تعریفی که در ادوار پیشین از نقد ادبی وجود داشته، چشم فروبست. این نقدها بدون پشتوانه نظری نیز نبوده است؛ چرا که نقد ادبی، عملی است نظریه ای و ایده ها و آرای منقد درباره جهان، سامانه نظری ای را به وجود می آورد که نقدهای وی مطابق با آن عمل می نماید. در جستار پیش رو به گونه توصیفی و تحلیلی و به بویه نظریه ادبی شناسی تاریخی در گذشته ادبی اسلام و ایران، کتاب نقد الشعر، نوشته نوشته قدامه بن جعفر (260- 337 ق)، بررسی شده است. نخست از همه، شایسته تر آن دیده شد که به جای نقد کلاسیستی یا فرمالیستی، رویکر نقادانه قدامه و نظریه ادبی وی که منطقه عملش بلاغت و مسایل مرتبط به عیوب شعری است، نقد و نظریه ادبی بلاغی نامیده شود. معاییر تشخیص معایب و محاسن شعری، متن مدار بودن و تک معنا دانستن متن نیز مسایلی اند که استخوان بندی نظریه ادبی قدامه بن جعفر را می سازند. برخی از این موضوعات را با آرا و اندیشه های پژوهشگران و منقدان بازبسته به دبستان انگلو- امریکایی نقد ادبی، می توان سنجید.