تحلیل شخصیت ها در داستان عقرب روی پله های راه آهن اندیمشک از حسین مرتضاییان آبکنار با رویکرد فیلیپ هامون

شخصیت محوری ترین عنصر داستانی است و بررسی آن وجوه جدیدی از داستان را هویدا می کند. درباره شخصیت شناسی تاکنون نظریه های گوناگونی بیان شده است؛ اما هیچ کدام جامعیت دیدگاه فیلیپ هامون را ندارد. در نظریه او، شخصیت ها در سه دسته «مرجعی (تاریخی، اسطوره ای مجازی و اجتماعی)»، «اشاره گر به نویسنده و خواننده» و «به یادآورنده» جای می گیرند. سطوح وصف شخصیت در ابعاد ظاهری، روحی و اجتماعی نمود می یابد و دال و مدلول در شناسایی شخصیت ها کارکرد مهمی دارند. در پژوهش کیفی حاضر، با تکیه بر منابع کتابخانه ای و روش تحلیل محتوا، شخصیت های داستان عقرب روی پله های راه آهن اندیمشک از حسین مرتضاییان آبکنار، به عنوان یکی از برجسته ترین داستان های دفاع مقدس، براساس آرای فیلیپ هامون بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد شخصیت های داستان عمدتا اجتماعی (سرباز) و مجازی (یاس، ترس و مرگ) هستند که با محتوای کلی اثر، یعنی جنگ تحمیلی ایران و عراق، سازگاری دارند. اشاره گرهای داستان عمدتا بیانگر حضور نویسنده هستند. این بدان معناست که آبکنار با برجسته کردن نقش راوی دانای کل، به خواننده محوری و خوانش های متعدد از داستان اعتقادی نداشته است. سطوح وصف داستان اغلب در لایه های ظاهری و روانی نمود یافته اند. بررسی مدلول ها اثبات می کند که بیشتر اطلاعات درباره شخصیت ها از جانب اطرافیان آن ها دراختیار مخاطب قرار گرفته؛ اما تحلیل دال ها بیانگر تناقض آشکار میان نام شخصیت ها و عملکردشان در داستان است که این موضوع با توجه به اختیاری بودن ارتباط دال و مدلول، قابل توجیه است. مرتضی، شخصیت اصلی داستان، به لحاظ زمانی در حال و گذشته حضور دارد تا با یادآوری خاطرات خوشایند پیشین، تنش های درونی خود را برای لحظاتی کاهش دهد.