بررسی سیاست‌های حزب توده در رابطه با حوادث سال‌های 1327 تا 1332

حمله ی متفقین به ایران در شهریور 1320 منجر به سقوط رضا خان و عفو عمومی زندانیان سیاسی شد و آغازگر دوره ای از فعالیت آزاد سیاسی و حزبی در ایران گردید. بخشی از گروه 53 نفر همراه با چند تن از کمونیست های قدیمی و چهره های ملی حزب توده را تاسیس کردند. در سال دوم تاسیس خود نمایندگانی را به مجلس چهاردهم فرستاد. با تایید درخواست امتیاز نفت شمال توسط دولت شوروی با مصدق سرشاخ شد و رابطه ی پر فراز و نشیبی را با مصدق آغاز کرد. این حزب همزمان با تشکیل فرقه ی دموکرات آذربایجان و جمهوری کردستان به اوج قدرت خود رسید؛ ولی با شکست حرکت های مذکور و انشعاب داخلی در 1326 و غیرعلنی شدن حزب در 1327 و فرار برخی از رهبران دچار شکست سختی شد. حزب توده با تاسیس جبهه ملی و شکل گیری نهضت ملی کردن نفت در مجلس فعالیتش را گسترده تر نمود؛ اما نتوانست وجود حزب دیگری را که مدعی اهداف ملی باشد، تحمل کند؛ بنابراین رفتار های تعارض آمیزی را با جبهه ی ملی در پیش گرفت. در دوره نخست وزیری مصدق، کارکرد وی رضایت حزب را به دست نیاورد. بنابراین مورد آماج حملات حزب قرار گرفت تا اینکه سیاست حزب با جریان 30 تیر 1331 تغییر یافت. حزب توده اگرچه از بزرگترین احزاب ایران به شمار می آمد، در اواخر حکومت مصدق به طرفداری از وی پرداخت؛ اما نتوانست در کودتای 28 مرداد  1332 عکس العمل خاصی از خود نشان دهد و در طی چند سال از هم پاشیده شد.