رابطه فضای اجتماعی و عملکرد پارلمان در ایران (1359-1395)

مسئله این مقاله، رابطه فضای اجتماعی و عملکرد پارلمان در ایران (1359-1395) است. پارلمان‌ها ضمن برخورداری از وجوه نهادی و ماهیت ساختاری، گروه‌بندی‌های متشکل از نمایندگان هستند که هرکدام با نیروهای اجتماعی و کانون‌های قدرت سیاسی نسبتی دارند. عملکرد پارلمان‌ها نیز برآیندی از مواضع این نیروها و گروه‌بندی‌های اجتماعی و ملاحظات کانون-های قدرت سیاسی است. پرسش این پژوهش این است عملکردهای قانون‌گذاری و نظارتی پارلمان در ایران پس از انقلاب چه رابطه‌ای با فضای اجتماعی داشته است؟ برای پاسخ به این پرسش، با بهره‌گیری از نظریه تمایز «پیر بوردیو» که بر مفاهیم «فضای اجتماعی»، کنش، میدان، سرمایه و عادت‌واره استوار است و با استفاده از روش‌های تحلیل مضمون و تحلیل محتوای کیفی، عملکرد 9 دوره مجلس شورای اسلامی و نسبت آن با روند تحولات فضای اجتماعی در فاصله سال‌های 1358 تا 1396 بررسی شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ویژگی‌های چندلایه قدرت سیاسی، صف‌بندی‌ها و منازعات مستمر در میدان سیاست و تمایزات و تعارضات پیچیده و فزاینده در فضای اجتماعی در درون پارلمان منعکس‌شده و گروه‌بندی‌های درون پارلمان را به بازنمایی‌هایی اغلب متغیر از ترجیحات و اولویت‌ها در حوزه‌های قانون‌گذاری و نظارت کشانده است. همچنین نمایندگان و گروه‌بندی‌های پارلمانی نیز تمایلات و ملاحظات شخصی و گروهی خاص خود را در قالب ترجیحات محلی و یا ملی در پارلمان پیگیری کرده و کمابیش تحقق بخشیده‌اند. همچنین بر مبنای یافته‌ها به الگوبندی از فضای اجتماعی رسیدیم که نشان داد در جمهوری اسلامی ایران، فضای اجتماعی نامتقارن اصل و متقارن استثناست. این وضعیت با سرشت ایدیولوژیک و رانتی دولت مرتبط بوده است.