نظریه جهان متن در روایت بیهقی

نگاه نظریه جهان متن به تحلیل متون، برگرفته از رویکرد شعرشناسی شناختی، دریچه تازه ای به روی انسان برای کشف چگونگی عملکرد ذهن و چگونگی ساخت یک بازنمایی ذهنی می گشاید. مطالعه آثار ادبی از این منظر به منزله گامی موثر در ساخت جهان فکری نویسنده و مخاطب و نیز چگونگی انتقال تاثیر متن از طریق نشانه های متنی است. مقاله حاضر روایت های تاریخ بیهقی را در بستر این رویکرد بررسی می کند. سه لایه «جهان گفتمان»، «جهان متن» و «جهان های زیرشمول» در این نظریه در ساخت روایی این متن تبیین و جهان های متن خردی که باعث ایجاد جهان متن کلان و اصلی شده، نشان داده شد. پویایی جهان متن روایت های بیهقی به دلیل روایت تاریخی آن کمتر به چشم می آید. نویسنده با استفاده از عناصر جهان ساز وگزاره های نقش گستر باعث ایجاد ساخت روایی گزارشی، توصیف های شخصیت و در مواردی، محیط محور در این متن شده است. تغییر در شرایط زمانی و مکانی روایت ها و هدایت جریان روایت های مختلف از طریق جهان های زیرشمول، مخاطب و خواننده را به مفهومی سازی جهان های با فضاهای متغیر وادار می کند، البته فرایند مفهومی سازی بر پویایی این کنش دلالت دارد.