نقد پلورالیسم معنوی کریشنامورتی با توجه به عرفان اسلامی

این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی به مسئله پلورالیسم در عرفان اسلامی، و با روش تطبیقی به بررسی مقایسه‌ای پلورالیسم معنوی در سخنان کریشنامورتی با عرفان اسلامی پرداخته است. کریشنامورتی از پلورالیسم معنوی و رسیدن به حقیقت غایی و متعالی سخن گفته است. او در تصویر پلورالیسم و نیز در تصویر حقیقت غایی، گرفتار تناقض‌گویی شده است: از سویی، پلورالیسم یعنی کثرت تجارب باطنی را می‌پذیرد و از دیگر سو، هر‌گونه اعتقاد دینی و غیردینی جز آیین مدیتشن را ناصواب و مانع رسیدن به حقیقت متعالی و غایی دانسته است. بر این اساس ایشان به‌صورت آشکار، در دام تناقض‌گویی گرفتار شده است. او از رسیدن به حقیقت غایی، نامتعین و غیرمقید سخن گفته است؛ ولی در پاره‌ای از عبارات، آن را در حد یک امر ذهنی و شبه ‌موهوم تنزل داده است؛ یعنی هرگونه امر قدسی متعالی به‌عنوان امر آبجکتیو را انکار کرده و هدف غایی را احساس لذت و شادمانی دانسته است. اما عرفان اسلامی در عین کثرت تجارب معنوی، به تجربه معنوی تام اذعان دارد. عرفان اسلامی حقیقت غایی را به‌صورت امر عینی و نامحدود و فراتر از معرفت ذهنی پذیرفته و دستورهای انبیای الهی و ادیان آسمانی را ضامن رسیدن به اولین تعین آن دانسته است. آموزه‌های دینی و سخنان بسیاری از عرفا، با شمول‌گرایی تجربه‌های معنوی سازگار هستند، نه با حصر‌گرایی و پلورالیسم. از نظر عرفان اسلامی برخی انبیا تنزیهی و برخی تشبیهی و خاتم انبیا دارای هر دو ذوق بوده‌اند. با توجه به آنچه گفته شد، عرفان اسلامی با عرفان کریشنامورتی، هم در تصویر حقیقت غایی و هم در روش دستیابی به آن اختلاف دارد.