ژرف نگران در حدیث امام سجاد (ع)

سیل عن علی بن الحسین علیه السلام عن التوحید فقال: ان الله عز و جل علم انه یکون فی آخر الزمان اقوام متعمقون فانزل الله عز وجل (قل هو الله احد الله الصمد) و الآیات من سوره الحدید الی قوله (و هو علیم بذات الصدور) فمن رام وراء هنالک هلک.1 از علی بن الحسین (امام سجاد)(ع) درباره توحید پرسیدند, پس فرمود: خدای عز و جل می دانست که در آخرالزمان گروه هایی متعمق خواهند بود, پس خدای عز و جل (قل هو الله احد الله الصمد) و آن آیات از سوره حدید تا قول خداوند (وهو علیم بذات الصدور) را فرو فرستاد. پس هرکس فراتر از آن را قصد کند, هلاک می شود. پژوهش این مقاله در مورد تعبیر (متعمقون) در این روایت است که آیا بار معنایی مثبت دارد یا منفی؟ به عبارت دیگر, آیا این روایت در صدد مدح متعمقون است یا ذم آنان؟ شاید در نگاه نخست, با توجه به معنای تحت اللفظی روایت و صرف نظر از اطلاعات بیرونی, به ذهن خواننده چنین خطور کند که اصلا روایت در صدد ذم متعمقون نیست, اگر نگوییم که در صدد مدح است, اما جناب حجه الاسلام والمسلمین رضا برنجکار در مقاله (حدیث (اقوام متعمقون) مدح یا مذمت) اصرار دارند بر این که این روایت در صدد ذم متعمقون است.2 از این رو, در مقام داوری بر آنند که رای علامه مجلسی را در تفسیر این روایت که (متعمقون) را حمل بر ذم کرده است, بر صواب بدانند نه رای صدرالمتالهین و فیض کاشانی را, که روایت را حمل بر مدح کرده اند. ایشان, که از این پس با تعبیر (مستدل) یاد خواهند شد, برای اثبات مدعای خود شواهدی از لغت, خانواده حدیث, یعنی بررسی روایاتی که در آن از واژه تعمق استفاده شده است, و قراین داخلی حدیث استفاده کرده است. به نظر می رسد در هیچ یک از سه جهت, مدعای او پذیرفتنی نیست, از این رو, نشان داده خواهد شد که استدلال های او مفید مدعای وی نیستند.