گرافیک محیطی محله نقش جهان به مثابه متن فرهنگی

میدان نقش جهان و آثار اطراف آن مجموعه‌ای کم نظیر از هنر و معماری و بخش ارزشمندی از هویت ملی-مذهبی ایرانی است. این پژوهش برای خوانش گرافیک محیطی این محله به مثابه «متن فرهنگی» از نظریات رولان بارت سود جسته است؛ وی «متن» را دارای لایه‌های گوناگون معنایی می‌داند که نشانه‌های آن می‌توانند از رابطه‌های قراردادی به رابطه‌های نمادین سیر کنند. در این خوانش، مفهوم دلالت‌های ضمنی که فقط با درک زمینه پیچیده‌ای از داده‌های فرهنگی، اجتماعی، روان‌شناسی، زیبایی‌شناسی و... پدیدار می‌شوند، گسترش می‌یابد. دامنه مطالعاتی این مقاله حدود 100 مورد از آثار گرافیک محیطی محله نقش جهان است. دلالت‌های معنایی برخی از نشانه‌ها در بافت فرهنگی و رمزگان زیبایی‌شناسی، شامل موارد فنی نشانه‌های تصویری چون فرم، رنگ، ترکیب‌بندی و متریال مورد خوانش قرار گرفته‌اند. از طرف دیگر گرافیک محیطی این محله در جنبه‌های مسیریابی، اطلاع رسانی، و هویت یابی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. از آنجا که مکان‌های تاریخی به عنوان بخشی از هویت جمعی و حتی فردی کاربران از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، گرافیک محیطی به مثابه بخشی از مکان سازی که به «تصویر» محل می پردازد، می بایست حاوی ارزش‌های فرهنگی مرتبط و معنادار باشد و «تصویر» بنا را مخدوش نسازد؛ در این مسیر، درک فضا به عنوان متنی فرهنگی و یافتن راهکارهای خلاق برای بسط ایده اصلی و توسعه کاربری‌های جدید، شایان توجه جدی است. کوشش‌هایی برای نیل به این مقصود در محله نقش جهان صورت گرفته است اما در مجموع، عدم رعایت مبانی زیبایی‌شناسی و کمبود ایده‌پردازی خلاق باعث ناهماهنگی تابلوها با بافت تاریخی شده‌است. این اغتشاش، دریافت دلالت‌های معنایی متن فرهنگی را با اشکال مواجه ساخته و در مواردی حضور کاربر در فضاهای مذهبی را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. از طرف دیگر، هم‌نشینی متن‌های تصویری و نوشتاری با دلالت‌های معنایی متفاوت و گاه متضاد باعث سردرگمی ‌کاربران و ایجاد شوک بصری شده است.