بررسی پایداری عملکرد لاین های زمستانه کلزا در اقلیم سرد ایران با استفاده از مدل AMMI

سابقه و هدف:

 کلزا یکی از مهم ترین منابع دانه های روغنی است که روغن استحصال شده از آن برای مصارف انسانی و صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد. روغن آن به دلیل داشتن ترکیب مناسب اسیدهای چرب غیراشباع و درصد کم اسیدهای چرب اشباع همانند روغن زیتون، جزو باکیفیت ترین روغن های خوراکی است. در اکثر برنامه های اصلاحی بخصوص در مقایسه لاین ها در محیط های مختلف، به علت وجود اثر متقابل ژنوتیپ×محیط تظاهر رقم ها در محیط های مختلف، متفاوت است. ازاین رو به منظور گزینش و سنجش میزان سازگاری، ثبات و پایداری عملکرد ژنوتیپ ها، ارزیابی آنان در شرایط مختلف محیطی در سال های مختلف اجتناب-ناپذیر است. اصلاح برای افزایش عملکرد در واحد سطح با تولید ارقامی که قادرند از شرایط محیطی به نحو مناسبی استفاده نمایند، در ارتباط است و بنابراین لازم است که سازگاری ارقام مختلف به محیط های هدف موردبررسی و ارزیابی قرار گیرد.

مواد و روش‏ها: 

در این آزمایش 20 لاین زمستانه کلزا به همراه دو لاین امیدبخش و سه رقم اکاپی، احمدی و مودنا به منظور بررسی سازگاری و مقایسه عملکرد در شرایط محیطی سرد و معتدل سرد کشور در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در کرج، همدان، کرمانشاه، تبریز و اراک طی دو سال زراعی 89-1388 و 90-1389 کشت و مورد مقایسه قرار گرفتند. به منظور بررسی اثرات ضرب پذیر (اثر متقابل ژنوتیپ×محیط) و تجزیه واکنش لاین های موردمطالعه روش AMMI به کار گرفته شد.

یافته‏ ها: 

پس از آزمون یکنواختی واریانس خطاها، تجزیه واریانس مرکب انجام شد. اثرات ساده مکان، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ×مکان و ژنوتیپ×سال×مکان معنی دار بودند. تجزیه اثرات اصلی افزایشی و اثرات متقابل ضرب پذیر (AMMI) نشان داد که بخش محیطی اثر متقابل ژنوتیپ×محیط بیش ترین تاثیر را در عملکرد دانه لاین های مورد آزمایش دارد. بر اساس نتایج این تجزیه چهار مولفه اصلی اول معنی دار بودند و هرکدام به ترتیب 8/26%، 23/21%، 58/13% و 99/10% از مجموع مربعات اثر متقابل را به خود اختصاص دادند. لاین های HW112 و L120 بعد از لاین SW101 ، ASV پایینی را نشان دادند اما لاین L120 با داشتن میانگین عملکرد پایین تر از میانگین کل به عنوان لاین های پایدار با عملکرد بالا شناخته شدند.

نتیجه‏ گیری: 

ارزیابی پایداری با استفاده از آماره ارزش پایداری (ASV) نشان داد که لاین SW101 دارای بیش ترین پایداری است. این لاین با داشتن کم ترین میزان ASV و عملکردی بالاتر از میانگین کل به عنوان ژنوتیپ با پایداری عمومی خوب موردتوجه قرار گرفت و درنهایت این ژنوتیپ به دلیل داشتن کمترین میزان اثر متقابل و میانگین عملکردی بالاتر از میانگین متوسط به عنوان ژنوتیپ با پایداری عمومی خوب معرفی گردید.