شناسایی و اولویت بندی عوامل تاثیرگذار بر روند طراحی و نحو فضا در خانه های سنتی (نمونه موردی: خانه ادب سمنان)

هنرمندان گذشته ما می دانستند که از «چه چیز»، «چه مقدار» و «در کجا» استفاده کنند و به این صورت هنر و معماری غنی ما تداوم داشت. مسکن معاصر از الگوی مسکن سنتی که آمیخته با فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی بوده، فاصله گرفته است. از بین بردن شکاف ایجاد شده بین دو الگوی سنتی و معاصر، نیازمند بازیابی ارزش ها و اصول مورد توجه معماری سنتی می باشد. شکل خانه متاثر از عوامل متعددی است که تمامی آن ها از نظر میزان اهمیت و تاثیرگذاری در یک سطح قرار ندارند. فضاهای زیستی در هر منطقه، تحت تاثیر خاستگاه های فرهنگی، محیطی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی آن منطقه شکل گرفته است. هدف این پژوهش، نخست دستیابی به شاخص های موثر بر نظام استقرار فضایی مطلوب و سپس اولویت بندی این شاخص ها در ساختار فضایی مسکن ایرانی-اسلامی است. به این منظور پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که کدام عناصر، نقش پررنگ تری را در شکل دهی به نظام استقرار فضایی خانه های سنتی دارند؟ فرض بر این است که معمار در انتظام فضایی خانه سنتی، با توجه به اهمیت و اولویت هر فضا نسبت به فضای دیگر، به طراحی پرداخته است؛ بنابراین با استفاده از روش تحقیق  توصیفی-تحلیلی، ابتدا به استناد مطالعات کتابخانه ای و استخراج اصول پنج گانه «پیرنیا»، مبانی طراحی برای سازماندهی فضایی در خانه های سنتی، ارایه شده که شامل: زمینه و بافت، گونه های فضایی، محرمیت، هندسه، سلسله مراتب و ساخت و نیارش است؛ سپس با انجام تحقیق میدانی، نمود آن در ساختار فضایی خانه تاریخی ادب سمنان با استفاده از نمودارهای توجیهی نحو فضا و نرم افزار Depthmap مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در آخر با توجه به بررسی و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده، ترتیب قرارگیری فضاها در انتظام فضایی خانه ادب سمنان به کمک روش تصمیم گیری چند معیاره «تاپسیس»، به ترتیب: هشتی، ورودی، تابستان و زمستان نشین، حیاط، مهمان خانه، مطبخ (آشپزخانه)، سرویس بهداشتی و انبار اولویت بندی شد. نتایج پژوهش نشان می دهد، معمار براساس باورهای فرهنگی و دینی، عوامل جغرافیایی و همسایگی منطقه و شکل زمین، فضاهای خانه سنتی را ساماندهی کرده است؛ بنابراین برای ارتقاء تفکر حاکم بر جامعه معماری و رسیدن به یک معماری برتر، شناخت و بهره برداری از معماری اصیل گذشته، سهم بسزا و قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد.