پزشکی و سلامت در ایران باستان، زبان و ادبیات پارسی و دیوان حکیم مشرقی شیرازی

مفاهیم و اصطلاحات پزشکی را در دو حوزه ی زبان و ادبیات می توان بررسی نمود. هدف از این مطالعه، بررسی واژه ی پزشک و اصطلاحات پزشکی در ایران باستان و در زبان و ادبیات پارسی و اشاره به اصطلاحات پزشکی در شعر حکیم  مشرقی شیرازی(زمان صفویان)، جهت آگاهی دانشجویان رشته های پزشکی و پیراپزشکی است به هدف گنجانیدن پیشینه ی پزشکی ایران از دوران باستان در مطالعات پزشکی و پیراپزشکی.

این پژوهش به روش کتابخانه ای و با مرور و مطالعه ی چندمقاله و پایگاه داده و حدود پانزده کتاب انجام شده و از آنجاکه موضوع بررسی، پزشکی در ایران و زبان و ادبیات پارسی است، پزشکان غیرایرانی(عرب) یا ایرانیانی که آثارشان به زبان عربی است، از پژوهش خارج شده و یا به ذکر نامی از آنها بسنده شده است. این موضوع در دو حوزه ی زبان و ادبیات بررسی گردید.

تاریخ پزشکی در ایران به قدمت تاریخ ایران است؛ در زبان و ادبیات پارسی نیز نفوذ آن به خوبی قابل مشاهده است. ریشه ی واژه ی پزشک، بیشه زه(اوستایی) است که در زبان پهلوی(پارسی میانه) بیشه زک و در پارسی نو به صورت های بجشک و پزشک درآمده است و امروزه نیز به کار می رود. نام بسیاری از درمانگران باستانی ایران امروزه با اصطلاحات پرکاربرد پزشکی عجین شده است: تریتا از نخستین درمانگران آریایی است و تریت(treat) در انگلیسی یعنی درمان. نام برخی ایرانیان باستان به عنوان نخستین ها در جهان پزشکی مطرح است: مهرداد دوم اشکانی نخستین ایمنی شناس. نیز در این مطالعه، نفوذ پزشکی در ادبیات در شعر حکیم ابوالعلامشرقی شیرازی، شاعر عارف  شیعه که اندکی پیش از سال 970 هجری قمری به جهان آمده است و تا سال 1038 ه ق نیز زنده بوده است، ثابت گردید.

پزشکی دانشی وارداتی نیست و قدمت  پزشکی در ایران، به گواهی تاریخ، به دیرینگی تاریخ ایران است. این  دیرینگی را در خود واژه ی پزشک و نام نخستین پزشکان آریایی و ایرانی و مکاتب پزشکی ایران باستان می توان دید. نام جهانی دانش پزشکی از نخستین سلسله ی تاریخی ایران(ماد یا همان Medi به زبان یونانی) و نیز سینا(cine) مغانی که از نخستین درمانگران ماد بوده است، گرفته شده است: Medicine. در حوزه ی ادبی با غور در شعر مشرقی، آشکار شد که وی از پزشکی آگاهی هایی دارد تا جایی که بدو حکیم گفته اند. آگاهی هایی چون: عناصر تشکیل دهنده ی جسم، طبایع و اخلاط چهارگانه؛ نام برخی بیماریها؛ درمان و نام برخی داروها.