مقایسه ساختاری خط نسخ ایرانی و خط نسخ عثمانی (با تمرکز بر کتابت جز سیم قرآن مجید به خط احمد نی ریزی و محمد شوقی افندی)

از دیرباز تا کنون، خط نسخ در کنار خط کوفی و نستعلیق، سه خط اصلی در کتابت و هنر کتاب‌آرایی در جهان اسلام به شمار می‌روند اما با مطالعه دقیق در حوزه سبک‌شناسی خط نسخ، تفاوت‎هایی در نوع کتابت این خط در کشورهای مختلف مشاهده می‌شود که نیازمند بررسی دقیق است.

انجام این پژوهش به منظور ارایه شاخص‌هایی جهت شناخت نسخ ایرانی از عثمانی صورت‌گرفته تا علاقه‌مندان به هنر خوشنویسی و پژوهشگران توانایی تشخیص این دو سبک را از یکدیگر بیابند و همچنین می‌توان هدف فرعی این پژوهش را کمک به نسخه‌شناسان دانست زیرا سبک‌شناسی این دو قلم، برای شناسایی محل و ادوار نسخه‌های فاقد تاریخ کتابت مفید است.

1. آیا شیوه نگارش خط نسخ در ایران و کشور عثمانی با یکدیگر متفاوت بوده است؟ 2. درصورتی‌که شیوه نگارش خط نسخ در ایران و عثمانی، متفاوت باشد، تمایز میان آن‌ها برای خوشنویسان و نسخه‌شناسان مبتدی دشوار است، پس چگونه می‌توان این دو شیوه را از یکدیگر تشخیص داد؟

در این پژوهش که به شیوه کتابخانه‌ای - تحلیلی صورت گرفته، نخست اطلاعاتی در خصوص خط نسخ و دو خوشنویس برجسته جهان اسلام احمد نی‌ریزی و محمد شوقی افندی که اولی ایرانی و دومی عثمانی است، جمع‌آوری‌شده و سپس شیوه کتابت این دو هنرمند بزرگ در جز سی‎ام قرآن به صورت دیجیتالی و به کمک نرم‌افزار مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است.

تجزیه‌وتحلیل‌های صورت‌گرفته، نشان داد که نسخ رایج در ایران با عثمانی متفاوت بوده و به منظور تشخیص این دو شیوه، شاخص هایی از قبیل؛ بررسی شیب کرسی، مد و تشدید، اندازه اعراب، شیوه کتابت سکون، اندازه دندانه‌ها، زاویه حروف عمودی نسبت به کرسی ارایه شده است.