دستوری شدگی «مر» و پیرااضافه «مر... را» در زبان فارسی

زبان موجودی زنده است و سعی می کند از امکانات خود به شکلی پویا بهره ببرد. از همین رو واژگان را عناصری ایستا نمی داند، بلکه ممکن است به هنگام نیاز آنها را برای اهداف خود تغییر دهد. «دستوری شدگی» یکی از این نوع ابزارهای زبان است. وقتی یک واژه آزاد، دستوری می شود، به این معناست که می تواند نقشی دستوری نیز داشته باشد. اگر این فرایند ادامه یابد جزء دستوری، دستوری تر می شود. در این مقاله به فرایند دستوری شدگی «مر» پرداخته می شود. از دورانی که «مر» واژه ای آزاد بوده اطلاعات چندانی در دست نیست. برای انجام این پژوهش در پیکره ای شامل 70 عنوان کتاب در 127 مجلد که متعلق به بازه زمانی قرن چهارم تا چهاردهم هجری است، وجود «مر» و «مر...را» بررسی گردید. بررسی این پیکره نشان می دهد این واژه، به ویژه در سه قرن چهارم و پنجم و ششم به دو صورت تکواژ «مر» و پیرااضافه «مر... را» کاربرد داشته است. هر دو کاربرد نشانگر چندین نقش معنایی است و از آنجا که با تکواژ «را» پیوند دارند، این نقش های معنایی زیرمجموعه ای از نقش های معنایی «را» نیز هستند. همه این نقش ها مورد بررسی قرار گرفته و بسامد آنها به دست آمده است و سیر دستوری شدگی آن بررسی شده است. در پایان خواهیم دید حاصل این دستوری شدگی امروزه تنها در واژه «مرا» مشاهده می شود.