تعیین شاخص های زمین شناختی و زیست محیطی ذرات معلق هوابرد ناشی از معادن شن و ماسه غرب تهران

در حال حاضر، ذرات معلق هوابرد مهمترین شاخص آلودگی هوا در کلان شهر تهران و سایر شهرهای کشور است. بر اساس گزارشات شرکت کنترل کیفیت هوا تهران، یکی از منابع این شاخص در شهر تهران معادن شن و ماسه است. لذا ضرورت دارد تا پتانسیل مخاطرات غبار حاصل از فعالیت این معادن و احتمال انتقال آن مورد ارزیابی های دقیق تر علمی محققان قرار گیرد.

این مطالعه در یکی از معادن فعال در غرب استان تهران به مدت یک هفته در آبان ماه (در شرایط بدون بارش) انجام شد. نمونه برداری ها با استفاده از سه وسیله نمونه برداری، به صورت فعال و غیرفعال، در ارتفاعات مختلف انجام شده است. در مجموع 32 نمونه ذرات معلق هوابرد از داخل معدن جمع آوری شد که پس از آماده سازی نمونه ها با استفاده از میکروسکوپ الکترونی مجهز به طیف سنجی پراش انرژی پرتوایکس (SEM-EDX)، مورد بررسی و آنالیز کلی قرار گرفت و نتایج آن تحلیل گردید.    

توصیف آماری نتایج نشان می دهد که محتوی شیمیایی غبار این معدن، به ترتیب درصد وزنی شامل: سیلیسیم، کلسیم، آلومینیم، آهن، سدیم، پتاسیم، روی، سرب، فسفر، گوگرد، منیزیم، مس، تیتانیم، کلر، وانادیم بوده که می بایست مخاطرات سلامتی آنها مورد توجه قرارگیرد. تحلیل شاخص های ضریب غنی شدگی (EF) و شاخص زمین انباشت (Igeo) و نیز تحلیل مولفه های اصلی (PCA) نشان داد که عناصر مس، روی، سرب، منگنز، وانادیم دارای غنی شدگی و آلودگی بالا با منشاء انسان زاد در این معدن می باشند. مقدار بالای عناصر سیلیسیم و پتاسیم در غبار این معدن منشا طبیعی داشته و ناشی از فعالیت معدن کاری بر روی سنگ های آذرین و آبرفتی بستر آن است.   

غبار حاصل از فعالیت معادن شن و ماسه به سبب ماهیت عنصری و کانیایی دارای پتانسیل ایجاد مخاطرات سلامتی است که منشاء بسیاری از آنها منابع انسان زاد ارزیابی شده است. پیشنهاد می گردد از آنجا که عمده معادن فعال تهران در منطقه غرب و در کریدور باد اصلی شهر قرار دارند، ریسک های سلامتی مرتبط با غبار این معادن بطور جامع ارزیابی و نحوه فعالیت و روش های کنترل مهندسی آلاینده های آنها مورد بازبینی قرار گیرد.