اولین گزارش نژاد TTRTF عامل زنگ ساقه گندم Puccinia graminis f. sp. tritici از شمال غرب ایران (شمال غرب، اقلیم سرد)

زنگ ساقه یا سیاه گندم با عامل قارچی Puccinia graminis f. sp. tritici از مهم ترین و خسارت زاترین بیماری های گندم در سراسر جهان می باشد. بیمارگر زنگ ساقه‌ی گندم به دلیل داشتن میزبان های حدواسط و تکمیل چرخه زندگی خود از طریق تولید مثل جنسی (نوترکیبی های ژنی) دارای تغییرپذیری و انعطاف پذیری بالا در تولید نژادهای جدید با الگوی بیماری زایی متفاوت می باشند. نژاد TTRTF یکی از نژادهای جدید و پرآزار بیمارگر زنگ ساقه گندم می‌باشد که از سال 2014 در جورجیای آمریکا وجود داشته است، ولی برای اولین بار در سال 2016 به دنبال شیوع گسترده بیماری زنگ ساقه در مزارع گندم دوروم از سیسیل ایتالیا گزارش شد (Patpour et al. 2018). این نژاد که در سال 2016 در مصر مشاهده شده بود، در سال 2018 از این کشور، و متعاقبا در سال 2017 از مجارستان و در سال 2020 از اریتره گزارش شد (Patpour et al. 2020). در این پژوهش طی سال‌های 1393 تا 1398، از مناطق مختلف ایران 150 نمونه زنگ ساقه از روی گندم های آلوده جمع آوری شد. تعیین نژاد جدایه های تک جوش شده با استفاده از مجموعه‌ی 20تایی ژنوتیپ های گندم افتراقی آمریکای شمالی (تهیه شده از مرکز سیمیت) و مجموعه‌ 45تایی ژنوتیپ های افتراقی تکمیلی (تهیه شده از ایکاردا) از طریق روش کددهی جین و همکاران (Jin et al. 2008) انجام شد. تیپ آلودگی ژنوتیپ های افتراقی پس از گذشت 14 روز از مایه زنی براساس مقیاس تغییر یافته صفر تا چهار McIntosh et al. (1995) ثبت گردید. نتایج تعیین نژاد حاکی از آن بود که تنوع نژادی بالایی در بین جدایه ها وجود داشت. تعیین نژاد جدایه‌های منطقه‌ اشنویه استان آذربایجان‌غربی منجر به شناسایی نژاد TTRTF در شمال غرب کشور شد. واکنش ژنوتیپ های حامل ژن های Sr5، Sr6، Sr7a، Sr7b، Sr8a، Sr8b، Sr9a، Sr9b، Sr9d، Sr9e، Sr9g، Sr10، Sr11، Sr12، Sr13، Sr14، Sr15، Sr16، Sr17، Sr18، Sr19، Sr20، Sr21، Sr23، Sr28، Sr29، Sr34، Sr35، Sr36، Sr37، Sr38، SrTmp وSrMcn نسبت به این نژاد به‌صورت حساسیت، و واکنش ژنوتیپ های حامل ژن های Sr22، Sr24، Sr25، Sr26، Sr27، Sr30، Sr31، Sr32، Sr33، Sr39 و Sr40 نسبت به این نژاد به صورت مقاومت مشاهده شد. واکنش ژنوتیپ های حامل ژن های Sr44، Sr45 و Sr50 (ژن های مقاومت در مرحله گیاه بالغ) نسبت به نژاد TTRTF به صورت حساسیت گزارش شده است (Patpour et al. 2020). برخی از ژن های مقاومت به زنگ سیاه که در مقابل اغلب نژادهای قارچ P. graminis f. sp. tritici در کشور موثر بودند، نسبت به این نژاد بی اثر شده اند. نژاد TTRTF به دلیل داشتن الگوی جدید بیماری زایی، تهدیدی جدی برای امنیت غذایی جهان به ویژه در مناطق مستعد زنگ ها مانند ایران به شمار می‌رود. شناسایی منابع مقاومت موثر نسبت به این نژاد و استفاده از آن‌ها در برنامه های به نژادی گندم یکی از راهکارهای اصلی مدیریت بیماری زنگ سیاه می باشد.