محاکات مناظر اروپایی در نقاشی متاخر صفوی

از میانه های عهد صفوی مناظر اروپایی به انحاء مختلف در ترکیب بندی نقاشی ایرانی به کار گرفته شدند. در این مقاله با اتخاذ رویکردی هرمنوتیکی بستر معرفت شناختی لازم برای پیدایش «منظره نگاری» به عنوان ژانری مستقل در نقاشی اروپایی بررسی شده و سپس در پناه این بحث «چگونگی» دگردیسی این منظره ها در نقاشی متاخر صفوی «تحلیل» و «تفسیر» شده است. یافته های مقاله حاکی از آن است که منظره های اروپایی در نقاشی آن دوران در حکم «کار جنبی» به صورت منطقه ای در کنار یا پشت روایت اصلی قرار می گرفتند، از این رو منظره همچنان همان نقش پیشین خود را به عنوان «زمینه روایت» در نقاشی ایرانی ایفا می کرد. در این دوران علی رغم اشتیاق حامیان و نقاشان نسبت به مناظر اروپایی، کمتر نقاشی منظره ای باقی مانده است که کار نقاشان ایرانی باشد. پیدایش نقاشی منظره در اروپای پسارنسانسی مستلزم استقرار شکل خاصی از دیالکتیک خرد و میمسیس بود. در این دیالکتیک وجه میمتیک منظره نشان از تلاش سوژه در جبران زیباشناختی بیگانگی روزافزون از طبیعت داشت؛ در حالی که این پویه (محاکات) در نقاشی ایرانی سمت وسویی روایی و مفهومی داشته است و «نگاه» نقاش بیش از آنکه متوجه عینیت طبیعت پیش رو باشد، در گرو تصور «روایت کلامی» است.