مطالعه ی نقش و جایگاه شوخی در نمایشنامه ی دایره ی گچی قفقازی اثر برتولت برشت

کمدی، طنز، مضحکه یا به طورکلی شوخی، بدیل تراژدی است. اگر تراژدی جهان را جوالنگاه قدرتهای شکست ناپذیر خدایان و تقدیر در مبارزه با بزرگان و برگزیدگان اجتماع میداند، کمدی با به سخره گرفتن قدرت، انسان عامی و تحقیرشده را پیروز معرکه ی قدرتمندانی میکند که در غیاب او، اما برای تعیین سرنوشت او، برپا شدهاست. هرکجا گریستن بر سرنوشت تراژیک بشر کفاف نمیدهد، شوخی این وظیفه را از طریق خنداندن به عهده میگیرد. بیهوده نیست که شکلکهای تیپیک تیاتر به شکل دو چهره ی خندان و گریان نشانداده میشوند. تراژدی و کمدی دو جنبه ی متضاد اما به هم پیوسته اند که از همان ابتدای تاریخ، تیاتر را تعریف کردهاند. قهرمان کمدی برخالف تراژدی، تقدیر و سرنوشتسازان را با حیله و طراری و گاه حماقت از سر راه برمیدارد. سالح تیاتر اپیک در این مبارزهی نوین، نه خلسه و وادادگی تماشاگر، بلکه برعکس برانگیختن هوشیاری و دانایی او در آگاهی مداوم از صحنه ی تیاتر به عنوان صحنه تیاتر و نه بازسازی واقعیت بر صحنه ناشی میشود. تیاتر اپیک به تماشاگر به عنوان همکار در کشف واقعیت از طریق بازی و نمایش مینگرد و به همین دلیل تراژدی از طریق محتوا و فرم مورد هجوم طنز قرارمیگیرد تا به جای ترس از تقدیر، تفکر انسانی از وضعیت تقدیریاش و راه های مقابله با آن آگاه شود. در این مقاله خواهیم دید که نمایشنامه ی دایره ی گچی قفقازی به مثابه ی تیاتر نو و درهم شکنندهی معیارهای ارسطویی در تیاتر کهن، چگونه از عناصر کمیک) مضحکه و کمدی  در ساختار خود سود جسته است تا بتواند از ویژگی هایی از قبیل کاتارسیس و پیرنگ مستحکم ارسطویی فراتر رفته و نمایش را به وسیله ی آگاهی تماشاگر از موقعیت خود در جهان مدرن تبدیل کند. بنابراین پرسش اصلی این تحقیق آن است که در نمایشنامه ی دایره ی گچی قفقازی چگونه از مولفه های کمدی برای آگاهی بخشی تماشاگر سود میجوید؟ همچنین پرسش های اساسی دیگر تحقیق عبارتند از: آیا بین بسامد ارکان شوخی (کمدی و مضحکه) در نمایش دایرهی گچی قفقازی با بسامد عناصر ارسطویی و اپیک، ارتباط مستقیم وجوددارد؟ آیا عمق شوخیها با عناصر ارسطویی یا اپیکی ارتباط معنا داری دارد؟ براین اساس فرضیه ی تحقیق این است که برشت در این نمایشنامه توانسته است از مولفه ها و عناصر کمدی برای تشخیص درست مخاطب در موقعیت واقعی خود در جهان به درستی سود جسته و از این طریق آگاهی مخاطب را نسبت به وضعیت و جایگاهش در جهان توسعه بخشد.