بررسی و تحلیل ماهیت کاربری معماری دستکند امامزاده معصوم شهرستان مراغه

پس از کشف آثار دستکند در ایران در چند دهه اخیر، ماهیت و کاربری این آثار همواره مورد بحث بوده است. ردپای بسیار کم رنگ و مبهم از عصر پدید آمدن این آثار به جای مانده، از آن روی امکان گاهنگاری و کاربری دقیق و مطلق برای پژوهشگران و علاقه مندان آثار صخره ای دشوار کرده است؛ از سویی دیگر، ماهیت صخره ای و غار بودن این محل ها بیشتر پژوهشگران را بر آن داشته که آن ها را به آیین مهرپرستی نسبت دهند. به هرروی، مطالعات اخیر درباره محوطه صخره ای روستای «ورایوی» مراغه (موسوم به «امامزاده ملامعصوم» یا «معبد مهر») که تاحدودی از نظر داده های باستان شناختی غنی تر است، دلایل بیشتری برای انتساب این آثار به دوره اسلامی ارایه می دهد؛ هرچند که پژوهش های ژرف و دقیق، به گمانه زنی های باستان شناختی و علمی نیاز دارد. در این پژوهش سعی شده، با تکیه بر تحلیل های فضایی و داده های مقایسه ای، برای روشن تر شدن گاهنگاری و کاربری بنای حاضر به نکاتی پرداخته و شناختی باستان شناسانه ارایه شود که پیش از این مورد توجه چندانی قرار نگرفته است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و سپس با روش های تحلیلی و تطبیقی به دنبال پاسخ به پرسش های ذیل است؛ 1) گاهنگاری نسبی و زمان شکل گیری مجموعه آثار دستکند ورجوی مراغه چه بوده است؟ 2) کاربری فضاهای این مجموعه چیست؟ فرضیه های مطرح شده در راستای پرسش های فوق عبارتنداز: زمان ایجاد این مجموعه دستکند براساس مبانی گاهنگاری نسبی که به صورت تطبیقی انجام می گیرد، کاربری اولیه مجموعه دستکند ورجوی یک معبد بودایی متعلق به دوره ایلخانی پیشنهاد می شود که بعد از اصلاحات دینی «غازان خان»، تبدیل به خانقاه می شود؛ بر همین اساس منسوب دانستن این محوطه به آیین مهرپرستی دور از ذهن است. درنهایت، اگرچه گاهنگاری دیگر نیایشگاه های صخره ای نیازمند پژوهش مستقل است، به نظر تاریخ گذاری و کاربری نسبی فضاهای دستکند امامزاده معصوم مراغه ای بتوان برای این آثار راهگشا باشد.