نفقه قنات (کاریز) (شیوه های تامین هزینه در نظام آبیاری سنتی)

عوامل طبیعی در پدیده های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی هر جامعه نقش قاطع و تعیین کننده ای دارند. در سرزمین کم آب ایران در طول تاریخ[1]، قنات مهم ترین شیوه بهره برداری از منابع آبی بوده، که حفظ، نگهداری و استفاده و بهره برداری از آن نیز، به صورت جمعی بوده است. منابع آب مشترک و تبعات آن و سرمایه گذاری درازمدت در احداث و نگهداری قنات، برنامه های درازمدتی را می طلبید، که با فردگرایی و فرهنگ رقابتی قابل جمع نبوده است و برخلاف نظر برخی نویسندگان و روشنفکران ایرانی، کاریز و تمدن کاریزی با فرهنگ و جامعه "کوتاه مدت" ابدا سازگار نبوده است. هم احداث قنات حاصل فرهنگ مشارکتی درازمدت و صلح جویانه و یاریگرانه بوده و هم وجود آن، این فرهنگ را تقویت و بازتولید کرده است. در این مقاله به مالیات بهره برداری از آب یا نفقه قنات که آینده نگری هوشمندانه نیاکانمان در جهت خودکفایی مالی قنات بوده، پرداخته شده است. در نظام های آبیاری سنتی نفقه مجموع مبالغی است که در طول مدارهای گردش آب در تمام مدت سال آبی [2] هزینه می گردد، که شامل دستمزدهای گروه آبیاران و مخارج جنبی منبع آبدهی می باشد. در ادامه کار به نفقه چند قنات از نقاط متفاوت ایران نیز اشاره می شود. [1]- تا حدود هفتادسال پیش قنات مهم ترین شیوه تامین آب در ایران بود. [2]- سال آبی از ابتدای پاییز (مهرماه) آغاز می شود و تا پایان تابستان (شهریورماه) سال بعد ادامه می یابد.