تاثیر مکتب ابن عربی بر فهم شیعی در موضوع گستره علم امام: مقایسه آرای سید مرتضی و ابن ابی الجمهور

آرای عرفانی ابن عربی و شاگردانش در پرداختن به مقوله انسان کامل، ولایت و علم در سپهر تاملات دانشمندان شیعه و ناظر به نسبت امام و علم، به عرصه ای متفاوت با منظر متکلمان شیعه متقدم وارد شد. غیر از گروهی از علمای شیعه که درباره علم امام سکوت کرده اند متقدمان از علمای شیعه در باب علم امام این نگرش را پذیرفته و معتقدند گرچه علم امام کامل است، اما دامنه علم واجب امام، فقط در حیطه مسایل دین و احکام است و علم امام به سایر علوم، فنون و اخبار ملازمه ای با امامتش ندارد. بعدها و تحت تاثیر رواج افکار عارفان، مخصوصا ابن عربی، گروهی از اندیشمندان شیعه معتقد شدند علم امام مطلق است. برخی از متکلمان شیعه، خصوصا سید حیدر آملی، با واردکردن آموزه های ابن عربی و مکتب وی در تبیین ساختار اعتقادی شیعه زمینه را برای پدیدآمدن تلفیق فکری کلام، فلسفه و عرفان در حکمت متعالیه فراهم کردند. با تشریح آموزه های ابن عربی و مطرح کردن ولایت شیعی و تبیین آن به همت شارحان شیعی وی، متکلمانی نظیر ابن ابی الجمهور با مبنا قراردادن این تعالیم در مسئله علم امام با بیان علم لدنی و تعمیم آن در همه مراتب، علم امام را مطلق دانسته اند. در این نوشتار کوشیده ایم به روش توصیفی تحلیلی در مکتب بغداد با محور قراردادن آرای سید مرتضی از یک سو و تاثیر مکتب ابن عربی در فهم عمیق معارف در متکلمان شیعه با محوریت آرای ابن ابی الجمهور و با تاکید بر کتاب مجلی مرآه المنجی، از سوی دیگر، گستره علم امام را تبیین کنیم.