ژانر گفتمانی کتاب مقالات شمس تبریزی

ژانر گفتمانی، پیوستاری است میان گفتار و نوشتار که در آن عناصر گونه گفتاری و گونه نوشتاری زبان درهم آمیخته شده است. زبان بکاررفته در مقالات شمس، زبانی خاص و تا حدی متفاوت از زبان متون دوره پیش از خود و البته دوره‌های بعدی است. گفتاری که گوینده‌اش به نوشتن، ضبط ویرایش و پیرایش آن اهتمام نورزیده و نویسنده یا نویسندگان دیگر به نوشتن این گفتار پرداخته‌اند. مقاله حاضر با هدف معرفی سبک نوشتار مقالات شمس که در سنت نوشتاری زبان فارسی و در حوزه متون صوفیانه بسیار خاص و جالب‌توجه است، در حد بضاعت خود کوشیده است که به لایه‌های آوایی، صرفی و نحوی واحدهای زبانی پرداخته و سپس در جمع‌بندی تا حد ممکن مرزهای گفتاری مقالات شمس ‌تبریزی را از جنبه نوشتاری و معیار آن متمایز کند.

این پژوهش بر اساس روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است.

یافته‌ها:

شمس با ساختارشکنی و ارایه گفتمانی تازه از ساختار زبانی و معنا، از روند یکنواخت و تکراری تالیف متون عرفانی خارج میشود و به کارکرد‌هایی از زبان توجه میکند که تا پیش از او به آنها کمتر توجه شده بود، و در واقع به زبانی شخصی دست مییابد.

نتیجه‌گیری:

متن در لایه آوایی، فرایندهای همگونی، ابدال و حذف و تا حدودی فرایند آوایی قلب و افزایش، امتزاج گونه نوشتاری و گفتاری زبان را در مقالات شمس بازنمایی میکند. در لایه صرفی نیز نام‌آواها و در موارد کمی‌ اتباع و در لایه نحوی سبک، آمیزش گفتار و نوشتار در نوع کاربرد ماده افعال، شناسه‌های فعل، ضمایر شخصی، فعلهای‌ یکشناسه، ساخت نحوی مکرر و حذفهایی که در ساختار نحوی جملات صورت میگیرد نمایان است. در تمامی ‌مسایل زبانی مطرح‌شده و در لایه‌های سبکی مذکور، کمیت آمیختگی گونه‌های گفتاری و نوشتاری زبان در ژانر گفتمانی مقالات شمس مورد توجه قرار گرفته است. نحو جملات شمس مختص به خود است، جملات پرسشی را با همان آهنگ گفتار بیان میکند، نمود حرکتی و رفتاری در کلام وی و اشارات دست و سر در آن زیاد است، آهنگ ادای جملات او با حالتهای صورت و دست حضور گوینده را در کلامش بسیار قوی و پررنگتر میسازد.