کارایی تیمارهای حفاظتی برای کنترل فرسایش خاک در مسیرهای چوبکشی

سابقه و هدف:

 امروزه فراوانی مسیرهای چوبکشی رها شده در واحدهای جنگل داری شمال کشور به ویژه در دوران تنفس، ضرورت بررسی دقیق و همه جانبه این مسیرها را ایجاب می کند. این مسیرها پس از عملیات حمل و نقل اولیه (به ویژه سال های نخست) بدون پوشش بوده و همین امر موجب فرسایش و خسارت به خاک و عرصه جنگل می گردد. هدف از اجرای این تحقیق شناسایی بهترین تیمار حفاظتی برای مقابله با فرسایش آبی خاک مسیرهای چوبکشی بود.

ابتدا مسیر چوبکشی به طول حداقل 500 متر در طرح جنگل داری دکتر بهرام نیا انتخاب و مسیرها از نظر شیب طولی به دو طبقه 40-20 درصد و بزرگتر از 40 درصد تقسیم شدند. در هر طبقه شیب، قطعه ای از مسیر به طول 126 متر مشخص گردیده و تیمارهای شیار و پشته، شیارقلوه سنگ و شیار مازاد مقطوعات هر یک به طول 14 متر در فواصل 5 متر از یکدیگر پیاده شد. در انتهای هر تیمار یک بند لاستیکی جهت هدایت رواناب و رسوب به داخل ظروف نمونه برداری نصب شد. نمونه برداری در طول چهار ماه (پاییز و زمستان 98) پس از هر بار بارندگی در منطقه به اجرا در آمد. اطلاعات شدت - مدت بارندگی با نصب باران سنج در محل مشخص گردید، سپس وزن خشک نمونه های رسوب در آزمایشگاه اندازه گیری شد.

نتایج نشان داد که در هر دو طبقه شیب 40-20 درصد و بزرگتر از 40 درصد با افزایش مدت و شدت بارندگی مقادیر حجم رواناب، غلظت رسوب و هدر رفت خاک به طور معنی داری افزایش یافت. در طبقه شیب 40-20 درصد تیمار شیار و مازاد مقطوعات بهتر از سایر تیمارها توانست عمل رسوب گیری و کاهش هدر رفت خاک را انجام دهد. در شیب طولی بیش تر از 40 درصد نمی توان به لحاظ آماری تفاوتی بین عملکرد تیمارها در کنترل رسوب و هدر رفت خاک مسیرهای چوب کشی قایل شد، اما به طور کلی در این طبقه تیمارهای شیار و مازاد مقطوعات و شیار و قلوه سنگ بهتر از تیمار شیار و پشته توانستند مانع از هدر رفت خاک مسیرهای چوب کشی شوند. آستانه فرسایش خاک مسیرهای چوب کشی منطقه مورد مطالعه در هر دو طبقه شیب 20-40 و بیش تر از 40 درصد در شدت بارندگی 11/0 میلی متر در ساعت (64/2 میلی متر در 24 ساعت) بود. هم چنین اثر متقابل شیب و نوع تیمار بر متغیرهای حجم رواناب، غلظت رسوب و هدر رفت خاک معنی دار نبود. تیمار شیار و مازاد مقطوعات در شیب 40-20 درصد بهترین تیمار برای کنترل فرسایش خاک مسیر چوبکشی بود و توانست هدر رفت خاک را 64 درصد کاهش دهد. در شیب های غیرمجاز بیش تر از 40 درصد، تیمارهای شیار و پشته، شیارقلوه سنگ و شیار مازاد مقطوعات تنها توانستند فرسایش خاک را 47 درصد کاهش دهند که نشانه عملکرد ضعیف تر این تیمارها در مسیرهای با شیب غیرمجاز است.

نتیجه گیری کلی: 

انجام این تحقیق نشان داد که استفاده از تیمار شیار و مازاد مقطوعات می تواند به طور چشمگیری فرسایش خاک را در مسیرهای چوبکشی کاهش دهد و با توجه به نیاز مبرم انجام عملیات حفاظت خاک در مسیرهای چوبکشی، این دستاورد قابلیت تعمیم به سایر مناطق جنگلی هیرکانی جهت حفاظت از خاک مسیرهای چوبکشی احداث شده را دارد.