توافق بین همکاران: اصل بنیادین و فراموش شده در نگارش فرایند دانش پژوهی آموزشی

دانش پژوهی (Scholarship) به معنای توفیق در عرصه دانش و متشکل از حوزه‌های چهارگانه اکتشاف، ادغام، کاربرد و آموزش است. دانش پژوهی آموزشی یکی از مفاهیم مطرح در دهه‌های اخیر است. طبق تعریف مارتین دانش پژوهی آموزشی، کاربرد دانش و شواهد مربوط به آموزش در فرایند یاددهی و یادگیری، نقد آموزش مبتنی بر شواهد و مداخلات آموزشی هدف‌مند و به ‌ذاری نتایج و عقاید با سایر افراد است. طبق تعریف AAMC)،Association of American Medical Colleges)در دانش پژوهی آموزشی نتایج کار باید به نحوی در اختیار جامعه قرار گیرد که ارزیابی را امکان‌پذیر سازد(1). میرحسینی و همکاران در طی تحقیق خود، دانش پژوهی آموزشی را مجموعه فعالیت‌های عالمانه در فرایند یاددهی و یادگیری می‌دانند که دارای این مشخصه‌ها است: پویایی، بین رشته‌ای، مبتنی بر یادگیری، نقدمحور، مبتنی بر زمینه، با فرایند پرسشگری نقادانه، با اشتراک‌گذاری عمومی، دارا بودن بازاندیشی مداوم و عمیق و نیز درگیری متعهدانه(2). در طی سال‌های اخیر، اقدامات فراوان و ارزنده‌ای در زمینه دانش پژوهی آموزشی در ایران انجام شده است و دانش پژوهی آموزشی در 6 حوزه بازنگری و تدوین برنامه درسی، ارزشیابی (استاد، دانشجو و برنامه)، یاددهی و یادگیری، مدیریت و رهبری آموزشی، محصول آموزشی و یادگیری الکترونیکی تعریف می‌شود. اگرچه در دهه هشتاد خورشیدی، این مفهوم به طور غیررسمی مطرح گردید، ولی تلاش مجدد در راستای تعریف، ارزیابی و اقدام در دانش پژوهی آموزشی تاکنون موفقیت‌آمیز بوده است. از جمله این تجارب، برگزاری جشنواره آموزشی مطهری و نگارش فرآیندهای دانش پژوهی آموزشی است. در این جشنواره آموزشی، در طی دو مرحله دانشگاهی و کشوری، فرایندهای اعضای هیات علمی، جمع‌آوری می‌شود و مورد داوری قرار می‌گیرد و در نهایت، برگزیدگان آن مورد تقدیر قرار می‌گیرند. طراحی و راه‌اندازی سایت meded.behdasht.gov.ir از دیگر اقدامات و تلاش‌های ارزنده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه بوده است(3). همچنین برای نوشتن فرایند دانش پژوهی، فرمی توسط مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی وزارت بهداشت، تدوین و به دانشگاه‌ها ارسال می‌گردد که این فرم شامل بخش‌های مختلفی از معیارهای گلاسیک (Glassick Criteria) از جمله نقد و انتشار است. در بخشی از این فرم نگارش فرایند آموزشی، گرچه به سهم هر یک از صاحبان یا همکاران از نظر نوشتن و کسب امتیازات احتمالی حاصل از انتخاب فرایند به عنوان فرایند منتخب دانشگاهی و کشوری اشاره شده است، اما این توضیحات نیاز به شفاف‌سازی دارد و در مقام عمل و بنابر تجربه نگارندگان مقاله که مدرس کارگاه‌های کشوری دانش پژوهی آموزشی نیز هستند، معمولا اختلاف‌نظرهایی به دلیل عدم توافق بین صاحبان فرایند آموزشی را به دنبال دارد که می‌تواند منجر به سوءبرداشت و گاهی رخداد رفتارهایی گردد که با شیونات آکادمیک هم‌خوانی ندارد. با این اوصاف، براساس بررسی متون علمی، تجارب نویسندگان و رفلکشن بر نتایج ارزشیابی و تجارب برگزاری کارگاه‌های کشوری درباره حوزه دانش پژوهی آموزشی؛ چک‌لیستی شامل 22 آیتم، و دارای 5 مولفه شامل نقش افراد درگیر در اجرا و نوشتن فرایند، نحوه اختصاص امتیاز به افراد همکار، مستندات فرایند، رعایت اخلاق دانش پژوهی، اجرا و ارایه نتایج فرایند، تدوین گردید که طی آن هر کدام از افرادی که مایل به اقدام در زمینه طراحی، اجرا و سپس نگارش فرایند آموزشی دانش پژوهی به صورت تیمی هستند، قبل از هرگونه اقدام، بایستی این موارد را مدنظر بگیرند و درباره تمام موضوعات مندرج در آن توافق نمایند و سپس شروع به اقدام و مداخله آموزشی کنند. پیشنهاد می‌شود توافق افراد همکار، مکتوب شود تا به عنوان مستند به مجموعه بررسی کننده، ارایه گردد تا مانع از سوء تفاهمات احتمالی شود.