تصویرپردازی عقل در حدیقه سنایی و مثنوی مولوی

 یکی از واژه‌هایی که بسامد قابل توجهی در دو اثر مهم عرفانی، حدیقه سنایی و مثنوی معنوی، دارد واژه عقل است. در واقع سنایی و مولوی سعی کرده‌اند با درهم آمیختن این اصطلاح عرفانی و فلسفی و دینی با زبان شاعرانه و هنرمندانه خویش، به تبیین و توصیف هرچه روشنتر و بهتر آن بپردازند. این پژوهش کوشیده است به مقایسه و تحلیل نحوه تصویرپردازی از انواع عقل در حدیقه سنایی و مثنوی معنوی بپردازد. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که تصاویر هنری درمورد انواع عقل چه تفاوتی با یکدیگر دارند و در هر اثر دارای چه ویژگیهای مشترک یا متفاوتی هستند؟ در این راستا تصاویر شعری درمورد انواع عقل از منظر بلاغی در این دو اثر مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته‌اند.

 روش تحقیق در این مقاله، توصیفی-تحلیلی و روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات، اسنادی (کتابخانه‌ای) است.

یافته‌ ها: 

تصویرپردازی درمورد انواع عقل ازلحاظ ترتیب فراوانی در کاربرد تصاویر مجازی و آرایه های بلاغی از جمله تشبیه و استعاره اغلب مشابه است؛ اما مولانا با توجه به جایگاه علمی، فرهنگی و اجتماعی خود، هنگام سخن گفتن از عقل در مثنوی، نسبت‌به سنایی در حدیقه، کمتر از تصاویر شعری بهره برده است.

نتیجه‌گیری: 

هر دو شاعر بیشترین تصویرپردازی را درمورد «عقل کل» به‌کار پرده‌اند، عقل ایمانی و عقل جزوی نیز در مراتب بعدی قرار دارند؛ چراکه در نظر ایشان عارف درطی گذراندن مراحل سیروسلوک عرفانی میتواند عقل جزوی خود را با استفاده از عقل ایمانی به عقل کلی پیوند بزند. همچنین در هر دو اثر حجم تصاویر مثبت و ممدوح درمورد عقل بیشتر از تصاویر منفی و مذموم است.