بررسی و تحلیل تاثیر و کاربست رویکردهای غربی در خوانش متن دینی در اندیشه ی محمد ارکون

محمد ارکون (1928-2010م) روشنفکر مسلمان، با هدف بازنگری و دگردیسی در فهم متن دینی و ارایه‌ی راهکارهایی برای برون‌رفت از انحطاط تمدن اسلامی، پروژه‌های «نقد عقل اسلامی»، «اسلام‌شناسی کاربردی» و سرانجام، طرح «عقل سنجش‌گرای آینده‌نگر» را مطرح کرد. طرح‌واره‌ی اصلی وی، همان نقد عقل اسلامی است؛ اما روش‌شناسی رسیدن بدان، اسلام‌شناسی‌کاربردی است. پروژه‌های ارکون یکی از نخستین پروژه‌های جهان اسلام-عرب است که براساس رویکردهای جدید غربی، به خوانش متن دینی پرداخته‌اند.

روش تحقیق و پرسش‌ها: 

این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی تاثیر و کاربست رویکردهای غربی در خوانش متن دینی در اندیشه‌ی محمد ارکون می‌پردازد. پرسش‌های مدنظر این پژوهش عبارت‌اند از: مهم‌ترین رویکردهای کاربردی ارکون برای خوانش متن دینی چیست؟ هدف ارکون از کاربست رویکردهای مختلف غربی برای خوانش متن دینی چیست؟ رویکردهای موردتوجه ارکون در پروژه اسلام‌شناسی کاربردی چیست؟از اهداف این پژوهش، بررسی رویکردهای غربی موردتوجه ارکون در زمینه‌ی خوانش متن دینی و بررسی تاثیر و کاربست مصداقی رویکردهای غربی در پروژه‌یاسلام‌شناسی کاربردی ارکون است.

یافته‌ها: 

پروژه‌های ارکون، به‌ویژه اسلام‌شناسی‌کاربردی، دربرگیرنده‌ی مجموعه‌ای از رویکردهایی همچون ساختارگرایی، تبارشناسی، پساساختارگرایی، هرمنوتیک و... است. اهداف وی از کاربست رویکردهای مختلف غربی عبارت‌اند از: ارایه‌ی یک روش‌شناسی فعال و توانا در زمینه‌ی خوانش انتقادی متن ‌دینی، گسست ‌قطعی از نگاه جزم‌گرایانه و شرق‌شناسانه و جایگزین‌سازی این مطالعات با مطالعات مبتنی بر روش‌های پوزیتیویستی و فیلولوژی سنتی.ازمیان همه‌ی رویکردهای کاربردی ارکون در زمینه‌ی خوانش متن ‌دینی، سه رویکرد نمود بسیاری در اندیشه‌ها و پروژه‌های وی دارند: نخست، رویکرد زبانی-نشانه‌شناسی برای بررسی عصرتاسیسی؛ دوم، رویکرد دیرینه‌شناسی فوکویی برای خوانش اندیشه‌ی مدرن معاصر اسلام-عرب؛ سوم، تحلیل تاریخی-جامعه‌شناسی برای مطالعه‌ی اسلام (به‌مثابه‌ی یک پدیده‌ی اجتماعی) و رویدادهای تاریخ اسلام پس از پیامبر(ص).