ارزشیابی جایگاه مهارتهای تفکر انتقادی در برنامه درسی ریاضیات دوره متوسطه مدارس عادی و تیزهوش

پیشینه و اهداف:

 هنر محاسبه به قدمت آدمی است و مهارتهای تفکر انتقادی همواره یکی از ابزارهایی است که انسان برای رویارویی با چالش های زندگی از آن بهره می گیرد. روزانه با تصمیم گیری هایی مواجه می شویم که نیاز به استدلال، درک و فهم، تفسیر، تجزیه و تحلیل و ارزشیابی اطلاعات دارند. مهارت های تفکر انتقادی فرد را قادر می سازد تصمیمی قابل اعتماد و با ارزش اتخاذ کند، رفتاری اخلاقی انجام دهد و توان تطبیق خود، با شرایط محیطی را داشته باشد. اما به نظر می رسد برخی از معلمان ریاضی برای القای مفهوم تفکر انتقادی در شیوه تدریس شان دچار سردرگمی و مشکل هستند، پس دانش آموزان نیز به دلیل مشکل در درک این مفهوم در آزمون های ریاضی عملکردی پایین تر از حد متوسط از خود بروز می دهند. از این رو دانش آموزان فاقد توان لازم جهت تدوین فرضیه ها و ارزیابی آنها با استفاده از ایده های انتزاعی اند. به رغم تاکید بر بسط تفکر انتقادی، مطالعات متعدد بیانگر این مطلب است که مدارس هنوز استدلال را در دستور کار خود ندارند.  از طرفی، مطالعه بین المللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم (تیمز) که از مهمترین و بزرگترین مطالعات تطبیقی در قلمرو ارزشیابی پیشرفت تحصیلی هستند واقعیت هایی را آشکار می نمایند که نشان دهنده ضعف دانش آموزان ایرانی در درس ریاضیات است. این در حالی است که با وجود سرمایه گذاری زیاد در بخش ریاضی، فاصله دانش ریاضی دانش آموزان ایرانی با سایر کشورها نگران کننده است. هدف اصلی پژوهش حاضر، ارزشیابی جایگاه مهارت های تفکر انتقادی در برنامه درسی ریاضیات مدارس متوسطه عادی و تیزهوشان بود.

روش ها :

روش تحقیق توصیفی و از نوع زمینه یابی بود. برای این منظور، نمونه مورد بررسی شامل 71 معلم ریاضی،  360 دانش آموز مقطع متوسطه اول ناحیه دو شیراز، سه کتاب درسی ریاضی و سه کتاب کمک درسی ریاضی، سوالات امتحان پایانی ریاضی همین مقطع به همراه سیوالات ریاضی آزمون تیمز بود. جهت سنجش میزان مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان و معلمان ریاضی از مقیاس مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا (Cctst) که شامل پنج مولفه (تحلیل، استنباط، تفسیر، استدلال استقرایی و استدلال قیاسی) می باشد استفاده شد. همچنین کتاب های درسی و کمک درسی ریاضی، سوالات امتحان پایانی ریاضی دوره متوسطه و سیوالات ریاضی آزمون تیمز  با روش تحلیل محتوای کمی بر اساس مولفه های مقیاس مهارت تفکر انتقادی کالیفرنیا مورد سنجش قرار گرفتند. روش تحلیل آماری شامل آزمون خی دو، آزمون تی برای گروه های مستقل و آزمون تی تک نمونه ای بود. 

یافته ها نشان دادند که مهارت های تفکر انتقادی سهم معناداری در آزمون تیمز دارند. همچنین نتایج تحلیل محتوا نشان داد که در کتب درسی و کمک درسی ریاضی، بیشترین سهم مربوط به مولفه تحلیل و کمترین سهم مربوط به مولفه های استدلال استقرایی و ارزشیابی بود. از طرفی، یافته ها نشان دادند که بین سوالات امتحانی درس ریاضی مدارس عادی و تیزهوش تفاوت معناداری در مهارتهای تفکر انتقادی وجود نداشت. از سویی دیگر، میزان مهارتهای تفکر انتقادی دانش آموزان و معلمان بر اساس معیار حد مطلوب، ضعیف ارزیابی شد.

ضعف دانش آموزان ایرانی در آزمون تیمز به طور معناداری پیامد ضعف معلمان ریاضی در مهارتهای تفکر انتقادی و نیز سهم اندک کتب درسی ریاضی از مولفه های مهارتهای تفکر انتقادی است. از این رو پیشنهاد می گردد که پودمان درس مهارتهای پنج گانه تفکر انتقادی در ضمن خدمت فرهنگیان طراحی و برای معلمان ریاضی اجرا شود.