پیمایش ملی خشونت محیط کار در کارگران صنعتی جمهوری اسلامی ایران

بنا به تعریف سازمان جهانی کار، خشونت در محیط کار به مجموعه ای از رفتارها و عملکردهای غیرقابل قبول یا تهدیداتی اطلاق می شود که به صورت واقعه ای منفرد یا مکرر به صورت عامدانه انجام و منجر آسیب جسمی، روان شناختی، جنسی یا اقتصادی برای کارکنان می شود. خشونت محیط کار یک مشکل جهانی است که ابعاد آن در حال گسترش بوده و شیوع آن در محیط های کاری مختلف تفاوت قابل توجهی نشان می دهد. مطالعات بین المللی نشان داده اند که خشونت محیط کار با خطر بالاتر پیامدهای منفی سلامت روان همچون رنج و عذاب روان شناختی، اضطراب، اختلالات خواب، خستگی مزمن، افسردگی، اختلال سازگاری و حتی خودکشی مرتبط با کار و عوارض جسمی همچون دردهای عضلانی، اسکلتی، بیماری های قلبی، عروقی و دیابت نوع 2 مرتبط است.  در سند ملی ارتقای سلامت روان کشور اجرای برنامه پیشگیری از خشونت به عنوان یکی از مداخلات اساسی سطح اول پیشگیری توصیه شده است. این مساله همچنین در برنامه ملی سلامت کارگران در کشور مورد تاکید قرار گرفته است. این موضوع اهمیت ارزیابی شیوع خشونت در محیط های کارگری و عوامل موثر بر آن را به منظور تامین اطلاعات مورد نیاز برای طراحی برنامه های مداخلاتی و ارزشیابی آنها را نشان می دهد. با توجه به آنچه گفته شد، مطالعه حاضر با هدف تعیین شیوع انواع مختلف خشونت در محیط های کارگری در کشور به تفکیک هر استان و شناسایی عوامل موثر بر آن در سال 1395 در ایران اجرا شد.

مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی (cross-sectional) و توصیفی (descriptive) برای برآورد شیوع خشونت در میان کارکنان مراکز صنعتی کشور بود. جایگاه های اجرای مطالعه (380 n=) واحدهای صنعتی در سطح کشور بود که بر اساس نمونه گیری خوشه ای تصادفی از میان فهرست تمام محیط های کاری صنعتی کشور انتخاب شدند. حجم نمونه حداقل با آلفای 5 درصد و شیوع 10 درصد و دقت 4 درصد، در هر استان برابر 400 نفر تعیین شد. در سه استان تهران، خراسان رضوی و اصفهان به دلیل تعداد بیشتر کارگران حجم نمونه دو برابر استان های دیگر یعنی 800 نفر در نظر گرفته شد. بدین ترتیب حد اقل حجم نمونه مورد نیاز برای کل کشور 13600 نفر محاسبه شد.  شرکت کنندگان نیز به روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی از میان افراد شاغل در هر محیط کاری انتخاب و ارزیابی های طرح توسط پرسش گران آموزش دیده برای آنها تکمیل گردید. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه دو قسمتی شامل اطلاعات زمینه ای و یک پرسشنامه محقق ساخته درباره شیوع انواع خشونت استفاده شد. برای بررسی پایایی پرسشنامه از روش همسانی درونی استفاده شد و ضریب آلفای کرونباخ 88/0 محاسبه شد. داده ها پس از جمع آوری در نرم افزار STATA نسخه 12 وارد و تجزیه تحلیل شد. برای بررسی عوامل موثر بر خشونت در محیط کار از آزمون های تی مستقل و کای اسکوایر استفاده شد.

اکثریت شرکت کنندگان مطالعه (83%) مرد بودند. سن 5/26 درصد شرکت کنندگان زیر 30 سال بود. 81.8 درصد از متاهل بوده و تحصیلات 1/24 درصد زیر دیپلم بود. بر اساس نتایج این مطالعه شیوع خشونت فیزیکی، روانی، جنسی و قومی بر علیه فرد به ترتیب 9/3، 4/14، 4/1 و 3/5 و توسط فرد به ترتیب 7/18، 8/24، 4/3 و 0/10 درصد بود. خشونت فیزیکی بر علیه فرد با جنسیت مرد، نوبت کاری در گردش، وضعیت شغلی نیمه وقت و وضعیت استخدامی پیمانی رابطه معنی دار نشان داد، اما با وضعیت تاهل ارتباط معنی داری نداشت.

نتایج مطالعه حاضر برای اولین بار میزان های بالای انواع خشونت بر علیه افراد و توسط افراد را در جمعیت کارگران در سطح کشور نشان داده است. این نتایج ضرورت طراحی برنامه های مداخلاتی کاهش خشونت در محیط کار با تمرکز بر عوامل فردی و مرتبط با محیط کار در سطح کشور را مورد تاکید قرار می دهد.