علل وقوع زلزله از نگاه متقدمان دوره اسلامی (اواخر قرن دوم تا یازدهم) و کیفیت توجه به مخاطرات آن

گمان غالب بر آن است که مسلمانان نظریه «بخار تر و خشک» یا «ابخره و ادخنه» را به عنوان عامل وقوع زلزله از ارسطو اخذ کرده اند. این نظر خالی از حقیقت نیست، اما آشکارا تلاش های دانشمندان دوره اسلامی در تبیین زلزله را از طریق ارایه نظریه های جدید نادیده می گیرد. پژوهش پیش رو درصدد یافتن پاسخ این پرسش است که متقدمان دوره اسلامی در تبیین عوامل طبیعی وقوع زلزله به مثابه مخاطره طبیعی چه نوآوری هایی داشته اند؟ این تحقیق با روش پژوهش تاریخی به جست وجوی در آثار دانشمندان اواخر قرن دوم تا قرن یازدهم هجری می پردازد و با گردآوری و توصیف داده های مکتوب آنها را طبقه بندی و تجزیه و تحلیل می کند. یافته های تحقیق حاکی از آن است که مسلمانان با شرح و بسط، استدلال، تبیین و پذیرش بخار تر و خشک و با آگاهی از ضعف این نظریه در پاسخ دهی به پرسش های مقدر خود درباره زلزله، شش نظریه دیگر را هم در کنار آن عرضه داشته اند. این نظریه ها شامل «آب باران و بی بارانی»،«ریزش غارها و گودال های بزرگ زیر زمین»،«افتادن کوه ها، ریزش قلل و دماغه ارتفاعات»، «باد روی زمین یا فشار هوا»، «نور (حرارت یا آتش)» و «سقوط شهاب سنگ» می شود. طرح این نظریه های نوآورانه، از استقلال فکری و فلسفی دانشمندان مسلمان در تبیین پدیده زلزله حکایت دارد.