از تقریر اشاعره تا مولوی درباره جوهر و عرض و خلق مدام

اندیشه عدم ثبات ماسوی الله، شدن های متوالی و خلق مدام در تفکرات فلسفی، کلامی و عرفانی تعابیر متفاوت و مشابه داشته است. آشنایی مسلمانان با اندیشه های یونانی و هندی و تفسیر و تاویل ایشان و عرفای مسلمان از آیات قرآن کریم، باورهای متفاوتی را در فرهنگ دینی و عرفانی به جای گذاشته است. مفهوم صیرورت، در بحث معرفت الوجودی متکلمان اشعری در قالب قاعده «العرض لایبقی زمانین» به نفی علاقه علی و اثبات قیومیت مطلق خداوند می انجامد. مولوی ضمن تاثیرپذیری از این قاعده، اندیشه مبتنی بر مشرب عارفانه خود را به مخاطبان خود انتقال می دهد و علاوه بر اعراض، جواهر را نیز در حال تبدل دانسته، اصل و حقیقت آن ها را امر واحدی می بیند که لحظه به لحظه تجلی دیگرگونه ای دارد.  در باور وی، مراتب و اطوار وجود، در سیر و توالی آنات، وجودی جدید را پس از نابودی تجربه می کنند و در عین حال تمایزی با آن ندارند و اندیشه وحدت وجود، تجلی و معیت حق را به میان می آورند. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی، تلقی متکلمان اشعری و دریافت عارفانه مولوی جلال الدین را درباره این قاعده تبیین کند.