استفاده از شعر به مثابه منبع تاریخی؛ بررسی مقایسه ای تاریخ نگاری روادیان آذربایجان در دیوان قطران تبریزی و منابع تاریخی اسلامی

پژوهش حاضر با مقایسه نحوه روایت تاریخ روادیان در منابع تاریخی و دیوان قطران تبریزی شاعر دربار فرمانروایان این سلسله به بررسی تفاوتهای این دو روایت می پردازد. مسئله اصلی این پژوهش نشان دادن اهمیت روایت شاعرانه قطران برای تکمیل، توسعه و تصحیح گزارشهای منابع تاریخی از دوره روادیان است. با توجه به دوری آذربایجان از مرکز خلافت عباسی و استقلال نسبی روادیان از آل بویه و سلجوقیان، روایت منابع تاریخی از آنها بسیار کوتاه و مقطعی و فاقد پیوستگی زمانی و مکانی است. افزون بر آن، این روایت از حوزه سیاسی و نظامی فراتر نمی رود و تنها زمانهایی را در بر می گیرد که بخشی از وقایع روادیان به مرکزیت خلافت عباسی و یا آل بویه و سلجوقیان پیوند می یابد. بر خلاف روایت منابع تاریخی، قطران گزارشی از روادیان ارایه می دهد که دارای پیوستگی زمانی نیم قرنه است. در گزارش او شخصیتهای بیشتری از این سلسله گنجانده شده اند که در منابع تاریخی وجود ندارند. قطران هر چند به تبار و طایفه روادیان اشاره نمی کند،اما به بخشی از تاریخ فکری، فرهنگی و اجتماعی آنان می پردازد که در روایت منابع تاریخی وجود ندارد . بخش اعظم روایت قطران از تاریخ روادیان به چالش کشیدن روایت منابع تاریخی و نشان دادن نقایص و کاستی های متعدد آنها است. این روایت معاصر و مستقیم تا حدودی می تواند امکان راستی آزمایی روایت منابع تاریخی را که عمدتا با فاصله زمانی و مکانی زیادی از آن دوره نوشته شده اند، فراهم کند.