هفده اصل تربیت اخلاقی در داستانها و حکایات تمثیلی مثنوی (دفترهای اول تا سوم)

در میان سخنوران بزرگ فارسی اعم از متقدمان و متاخران کمتر کسی را میتوان یافت که همانند مولانا جلال‏الدین محمد مولوی به نقش و تاثیر تمثیل در تفهیم و انتقال مفاهیم به مخاطب پی ‏برده و از آن، به هوشمندانه‏ترین و موثرترین شیوه استفاده کرده باشد. هدف پژوهش حاضر، تحلیل محتوای مثنوی معنوی جهت استنتاج اصول تربیت اخلاقی در حکایات تمثیلی مولاناست.

روش پژوهش تحلیلی و از نوع تحلیل محتوای کیفی و استنتاج قیاسی است. بدین صورت که ابتدا با تحلیل محتوای حکایات و تماثیل اخلاقی دفاتر اول، دوم و سوم مثنوی معنوی به مفاهیم اخلاقی پرداخته میشود، سپس به استنتاج اصولی برای تربیت اخلاقی و دسته‌بندی آنها خواهیم پرداخت.

ابیات تمثیلی تعلیمی مثنوی را میتوان ذیل هفده عنوان یا اصل دسته‌بندی کرد: بعنوان مثال آخرتگرایی، ابتلا، استعانت از خداوند، حقیقت‌جویی، زیست اجتماعی، خودشناسی. ذیل هر عنوان، تفکیکهای جزییتری ارایه شده و نمونه‌هایی بعنوان شاهد مثال در اثبات مدعای تحقیق آورده شده است.

فلسفه اخلاق مولانا از نظر قالب بیان، در دو سطح آرمانگرا و واقعیتگراست. اخلاق آرمانگرای مولانا، واقعیت‎گریز و ملکوتگرا بوده و رو به ناکجاآباد تجریدی دارد، اما اخلاق واقعیتگرای او از متن عقل معاش و عینیت ملموس اجتماعی نشیت میگیرد و متاثر از فرهنگ جنگزده و انسانیت مسخ‌شده‎ای است که رهاورد تازش مغولان و نوعی تسلیم‎جویی گزیزناپذیر، جهت سازگاری محتاطانه با وضع موجود است.