تحلیل انتقادی دیدگاه دکتر شریعتی درباره تقابل اسلام ایدئولوژیک و اسلام فرهنگی

مسئله عقب ماندگی و پیشرفت جوامع اسلامی از جمله مسایل مهمی است که ذهن بسیاری از اندیشمندان مسلمان را به خود مشغول نموده و هر کدام از منظری تلاش نموده اند ضمن بررسی عوامل عقب ماندگی، راهی برای برون رفت از این مشکل بیابند. این نوشتار درصدد است با روش تحلیلی، انتقادی، دیدگاه دکتر شریعتی در مورد این مسئله را مورد واکاوی قرار دهد. شریعتی، عقب ماندگی و پیشرفت جوامع اسلامی را به دو نوع اسلام، یا به تعبیر دیگر دو نوع قرایت از اسلام گره می زند. از نظر او، اسلام فرهنگی عامل اصلی عقب ماندگی و در مقابل اسلام ایدیولوژیک، عامل پیشرفت مسلمانان در گذشته، اکنون و آینده بوده و می باشد. تمرکز بر تربیت عالم و مجتهد، گذشته گرایی، رویکرد محفافظه کارانه و سکولاریسم از ویژگی های اسلام فرهنگی است که موجب انحطاط و عقب ماندگی می شود. در مقابل، روشنفکر و مجاهد ساختن، رویکرد انقلابی، نگاه به آینده و اعتقاد به جدایی ناپذیری دین از سیاست از شاخصه های اسلام ایدیولوژیک است، به همین دلیل موجب پیشرفت جوامع اسلامی می گردد. نگارنده معتقد است علاوه بر نقدهایی که بر نوع قرایت ایدیولوژیک شریعتی از دین وارد است، اصل این دوگانه سازی و ایجاد تقابل بین اسلام ایدیولوژیک و اسلام فرهنگی و ارتباطی که وی بین این دو نوع اسلام با پیشرفت و انحطاط برقرار می نماید نیز محل تامل و نقد است.