جایگاه خلقیات و احساسات در وجود انسان از نگاه ملاصدرا

اعمال و رفتار های انسان، بر اساس رخداد های درونی او شکل می گیرند. از بین این رفتارها برخی مشخصا تحت تاثیر خلقیات و احساسات به صورت آنی و بدون طی مراحل تفکر و تامل به وجود می آیند؛ هرچند از مبدا علمی از نوع تخیل بهره مند هستند. همچنین گاهی بر نفس انسان کیفیاتی عارض می شوند که تابع انفعالاتی اند که - به جهت امور نافع و مضر - در بعضی قوا حاصل می شوند. به این حالات نفسانی، «احساسات و عواطف انسانی» گفته می شود؛ شادی و فرح، غم  واندوه، ترس و امید، شوق و وجد و خشم و غضب از این دسته هستند. فیلسوفان اسلامی - در بحث «خلق» - سخنان ارزشمندی در این زمینه بیان داشته اند. این مقاله در صدد تبیین پاسخ ملاصدرا به این پرسش است که جایگاه احساسات و عواطف در وجود انسان چیست؟ عوامل موثر در ایجاد حالات و احساسات نفسانی کدامند؟ به اعتقاد ملاصدرا، منشا پیدایش خلقیات و احساسات انسانی اندیشه و ادراک آدمی است؛ هرچند احساسات و عواطف نیز بر کارکرد عقل و قوای ادراکی تاثیر غیر مستقیم داشته و نقش اعدادی دارند. از طرف دیگر، میان ملکات نفسانی و احوال و اعمال انسان رابطه محکمی وجود دارد. همچنین میان خلقیات و احساسات درونی و وضعیت جسمانی انسان نیز ارتباط خاصی وجود دارد و بر اساس این ارتباط - همان طور که رفتار از خلقیات تاثیر می پذیرد - خلقیات نیز از رفتار متاثر می شوند. البته، این تاثیر به نحو غیر مستقیم خواهد بود.