تقطیع پذیری و ترتیب پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی

ترتیب وندها از جمله مباحث نظری مطرح در حوزه صرف است. تاکنون بحث های زیادی در خصوص وجود اصول یا مکانیسم های کلی ناظر بر ترتیب وندها صورت گرفته است. در این راستا می توان به سه رویکرد اصلی اشاره کرد. اولین رویکرد با نام مدل لایه محور (سیگل، 1974؛ آلن، 1978؛ کیپارسکی، 1982؛ سلکرک، 1982؛ موهانان، 1986؛ گیگریچ، 1999) معتقد است واژگان دارای ساختار لایه ای هستند و این ساختار تعیین کننده مشخصه های ترکیبی وندها است. دومین رویکرد متکی بر محدودیت های گزینشی وندمحور (فب، 1988؛ پلاگ، 1999) است. این محدودیت ها شامل محدودیت های گروهی وندها و نیز محدودیت های واجی، صرفی، معنایی و نحوی آنها است. ادعای این رویکرد این است که توصیف ترکیبات موجود و محتمل وندها در گرو توصیف عملکرد این محدودیت ها است. سومین رویکرد که چارچوب مقاله حاضر را تشکیل می دهد، با ارایه یک مدل روان شناختی- زبان شناختی مبتنی بر این ایده است که ترتیب وندها تابعی از میزان تقطیع‏ پذیری وندها از پایه (های، 2000؛ 2002) است. بر طبق این رویکرد که پلاگ آن را رویکرد ترتیب مبتنی بر پیچیدگی نامید وندهایی که به راحتی در پردازش زبانی تقطیع می شوند نمی توانند در جایگاهی نزدیک تر به پایه نسبت به وندهای دارای میزان تقطیع‏ پذیری کمتر قرار گیرند. سوال پژوهش حاضر این است که چگونه می توان در این چارچوب، ترتیب پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی را توجیه کرد. بدین منظور هفده پیشوند انتخاب و تعداد 2200 واژه مشتق از پایگاه داده ها استخراج شد. با توجه به هم آیندی پیشوندها مرتبه هریک با استفاده از گراف جهت دار و ماتریس مربعی بالا مثلثی به دست داده شد. بر طبق چارچوب نظری اتخاذشده، با بسامد واژه های مشتق و پایه آنها نمودار پراکندگی ترسیم و مرتبه نسبت بسامد رخداد نوع و مرتبه نسبت بسامد نمونه تقطیع‏ پذیر هر وند مشخص شد. در نهایت بر اساس داده ها و با استفاده از مرتبه تقطیع پذیری، مرتبه نسبت بسامد نمونه و مرتبه نسبت بسامد نوع تقطیع‏ پذیر، پیوستار ترتیب پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی به دست داده شد. همسو با یافته های های و پلاگ (2004) مشخص شد که این رویکرد همراه با رویکرد محدودیت‏ های گزینشی به خوبی می توانند ترتیب پیشوندهای اشتقاقی زبان فارسی را توجیه می کند.