جستاری معناشناسانه بر واژه های «فقیر و غنی» در نهج البلاغه با الهام از روش معناشناختی توشیهکو ایزتسو

معناشناسی یکی از رویکردهای نوین در حوزه زبانشناسی است که با تبیین واژگان سر و کار دارد؛ این علم به عنوان یکی از علم های هدفمند، در زمینه مطالعات قرآنی و متون قدسی کاربرد چشمگیری دارد. به عبارتی دقیق تر، به کمک علم معناشناسی، معنای دقیق یک واژه و مراد و مقصود گوینده روشن می گردد که از این میان روش معناشناختی ایزتسو (نویسنده ژاپنی)، برای تبیین و تحلیل واژگان در سطوح مختلف معنایی، روابط معنایی و مفهوم متقابل، کارایی بهتری دارد. براین اساس، بازکاوی و تعیین جایگاه هریک از عناصر و مفردات در متون قدسی، در گرو بررسی آن واژه با واژه های همنشین و متقابل آن در یک سیستم نظام مند و سایر واژه های هم ردیف است. دو واژه «فقیر» و «غنی» از جمله واژگان مفهومی و کلیدی نهج البلاغه به شمار می آیند که به صور گوناگون در این کتاب قدسی تبلور یافته اند. پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و از منظر لغوی و سپس با تکیه بر علم معناشناسی ایزتسو در یک محور همنشینی و تقابلی واژگان، مفهوم واژه «فقیر» و «غنی» را مورد تحلیل و کنکاش قرار داده، دستاوردش مبین این است که دو واژه مذکور، با کارکرد اسمی و فعلی در متن نهج البلاغه، در مفاهیم مثبت و منفی نمود یافته اند و از همه مشهودتر، تقابل این دو واژه در یک محور همنشینی، پیام مهمی را القا می کنند. براین اساس، این دو واژه علاوه بر معنای عامی که بیشتر لغت شناسان و مفسران از آن ارایه نموده اند، در کلام پربار امام (ع)، توسعه معنایی یافته اند؛ به عبارتی، علاوه بر معنای نیازمندی و بی نیازی مادی، جنبه معنوی نیز به خود گرفته اند. دیگر اینکه این دو واژه، معیاری برای سنجش کرامت انسانی شخص نمود یافته اند.