مقایسه جایگاه و کارکرد ضرب المثلهای ولدنامه با ضرب المثلهای مشابه در مثنوی مولوی

مثنوی مولوی از مهمترین آتار ادبیات تعلیمی است. برترین تجلی انتقال آموزه های اخلاقی در این اثر سترگ در بهره‌مندی از آرایه امثال سایره جلوه گری مینماید. سلطان ولد فرزند مولوی نخستین ادیبی است که در مثنویهای خود به تبیین و توضیح مثنوی معنوی پرداخته و آثار وی تحت تاثیر زبان و محتوای این اثر سترگ قرار دارد. در این پژوهش ضرب المثلهای بکاررفته در ابتدانامه سلطان ولد که تاکنون گردآوری نشده، گزینش شده و جایگاه آنها با کاربری در مثنوی مولوی مقایسه گردیده است.

روش تحقیق در این رساله توصیفی- تحلیلی و تحقیق به گونه متن‌پژوهی با ابزار کتابخانه ای و با مطالعه مثنوی ابتدانامهبه تصحیح استاد جلال‌الدین همایی (1376) و مثنوی مولوی به تصحیح نیکلسون (1366) انجام یافته است.

با بررسی لایه بلاغی ساختار در مثنویها، انواع مثل که بهترین ابزار برای انتقال آموزه های اخلاقی است، دیده میشود. بسبب کارکرد فراوان امثال سایره برای تفهیم امور انتزاعی، واژه های ذهنی و حسی در کنار هم بکار برده شده است. در لایه ایدیولوژیک شاهد بازتاب اندیشه های تعلیمی عرفانی مولوی در مثنوی ولدنامه هستیم. در لایه نحوی کاربرد ترکیب ساختار نحوی فارسی و عربی در ضرب المثلها، قابل توجه است. گاهی در دیدگاه و کاربرد مثل در این دو مثنوی اختلافاتی دیده میشود. بسیاری از مصاریع ارزشمند مثنوی های سلطان ولد پتانسیل مثل سایر را دارند.

گرچه اندیشه و دیدگاه سلطان ولد استمرار تفکرات مولوی در مثنوی است و سلطان ولد، مانند پدر، برای تبیین دیدگاه های اخلاقی و عرفانی، پیوسته در بینابین تمثیلهای خویش، از امثال سایره بهره برده و در آثار سلطان ولد وجوه تشابه بسیاری با این اثر سترگ وجود دارد، جایگاه و کیفیت کاربرد بسیاری از امثال در ولدنامه با مثنوی معنوی متفاوت است.