تحلیل فقهی ماهیت هزینه ‏های پول در قراردادهای بالادستی نفت و گاز ایران

صنعت نفت در کشورهای دارای ذخایر، نیاز به جذب سرمایه ‏گذاری بالا و استفاده از فناوری‎های نوین و پیشرفته دارد که این مسئله معمولا با قراردادهای بالادستی تامین می‏شود. باوجوداین، یکی از مسایل مهم در استفاده از این قراردادها در اقتصاد کشور، انطباق مفاد آنها با ضوابط فقه امامیه است. پرسش اصلی تحقیق آن است که شبهات مهم فقهی در بحث هزینه پول در قراردادهای بالادستی نفت و گاز (شامل بیع متقابل و IPC) و راهکارهای شرعی حل این شبهات کدام است؟ یافته‎های تحقیق که به روش توصیفی و تحلیل محتوا به ‎دست ‎آمده نشان می‎دهد قراردادهای بالادستی حوزه نفت و گاز را می‎توان در راستای فعالیتی حقیقی و مفید برای کشور یعنی توسعه بخش نفت و گاز در نظر گرفت که یکی از زیرساخت‎های توسعه اقتصادی کشور محسوب می‎شود. براساس این، می‎توان کلیت قراردادهای بالادستی نفت و گاز را در ذیل اصل فقهی و حقوقی «صحت و لزوم» قراردادها پذیرفت؛ البته لازم است وجود شبهاتی مانند ربا یا غرر در رابطه با مفاد آنها بررسی شود. در این رابطه مسئله «هزینه پول» در این قراردادها می‎تواند با شبهه ربای قرضی مواجه باشد و لازم است راهکارهای شرعی جایگزین در این زمینه استفاده شود. مازاد مرتبط با تاخیر تادیه دین نیز اگر به صورت شرط ضمن عقد در قرارداد ذکر شود، براساس نظر بسیاری از فقها و شورای نگهبان، قابلیت پذیرش دارد. سرانجام، با توجه به اینکه نرخ هزینه پول در قراردادهای بالادستی معمولا به صورت شناور (لایبور به علاوه عددی ثابت) تعیین می‎شود، شبهه غرر در رابطه با این قراردادها مطرح می‎شود. باوجوداین، می‎توان با استفاده از راهکار فقهی «تخفیف» این چالش را برطرف نمود؛ یعنی کارفرما و پیمانکار از ابتدا در رابطه با حداکثر نرخ احتمالی هزینه پول توافق می‎کنند و پیمانکار در قالب شرط ضمن عقد می‎پذیرد که در عمل براساس فرمول «لایبور به علاوه عدد ثابت» به کارفرما تخفیف دهد. در این شرایط به دلیل آنکه نرخ هزینه پول از ابتدا برای طرفین مشخص است، لذا شبهه غرر از این معاملات برطرف می‎شود.