بررسی عوامل روان شناختی موثر بر تمایل به کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی (مطالعه موردی: هاپیر مارکت های شهر مشهد)

کیسه های پلاستیکی رایگان مزایایی عملی برای مصرف کنندگان دارد اما بدلیل اینکه دیرتجزیه پذیر بودن و افزودنی های آن تاثیرات نامطلوبی بر محیط زیست می گذارد. لذا در این مطالعه عوامل موثر بر قصد و رفتار افراد برای استفاده از کیسه های پلاستیکی با نظریه رفتار برنامه ریزی شده و مدلسازی ساختاری مورد بررسی قرار گرفت.

تعداد کل 360 مشتری در 7 هایپرمارکت بزرگ در مناطق مختلف کلان شهر مشهد  به سوالات پرسشنامه پاسخ دادند. داده های بدست آمده با نرم افزار IBM SPSS Statistic 22 و AMOS 24 تجزیه و تحلیل شدند. مدل توسعه یافته ای بر اساس نظریه رفتار برنامه ریزی شده با متغیرهای نگرش شناختی، نگرش موثر، انگیزه اقتصادی، فیدبک، هنجار ذهنی، کنترل رفتاری، قصد و رفتار معرفی شد تا عوامل موثر بر رفتار کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی را تعیین کند.

نتایج این مطالعه نشان داد که بیش از نیمی از پاسخ دهنده گان به پرسشنامه ها، زن بودند و بیش از 30 درصد آنها در رده سنی 25-35 سال قرار داشتند. تاثیر اطلاعات دموگرافی بر قصد کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی در هایپرمارکت ها با آزمون آنوا مورد بررسی قرار گرفت. تنها سن  (p < 0.001  و df = 7 و F= 3.6) و نوع شغل (p < 0.001  و df = 7 و F= 3.5) مشتری تاثیر معنی داری بر قصد دارد. شاخص های کلی برازش مدل ساختاری عبارتند از  کای اسکویر برابر با 3/254 با درجه آزادی 106 ، نسبت کای اسکویر به درجه آزادی برابر با 4/2 ،    IFIبرابر با 9/0 ، CFI برابر با 9/0، NFI برابر با 89/0 و RMSEA برابر 062/0 است که بر طبق استاندارد برازش مدل مناسب است. یافته های مدل معادلات ساختاری با برازش مناسب می تواند روابط بین متغیرها را توصیف کند: نگرش شناختی تاثیر معنادار آماری بر نگرش موثر دارد.  همچنین نگرش شناختی و هنجار از لحاظ آماری دارای رابطه معناداری هستند.  بعلاوه نگرش شناختی به طور آماری (p < 0.001)  بر کنترل رفتاری  تاثیر منفی دارد. بین انگیزه اقتصادی و هنجار رابطه مثبت(ضریب 18/0) و معناداری (p < 0.001) وجود دارد. همچنین، بین فیدبک و هنجار رابطه منفی (ضریب 43/0) و معناداری (p < 0.001) وجود دارد. در همین راستا، بین فیدبک و کنترل رفتاری رابطه مثبت (ضریب 45/0) و معناداری (p < 0.001) وجود دارد . نگرش شناختی تاثیر مثبت (ضریب 16/0) و معناداری (p > 0.05) بر روی قصد برای انجام رفتار دارد. هنجار با ضریب 41/0 تاثیر مثبت و معناداری (p < 0.001) بر روی قصد برای انجام رفتار دارد.

پارامترهای اصلی نظریه رفتار برنامه ریزی شده (نگرش، هنجار ذهنی و کنترل رفتاری) به طور معنی داری قصد کاهش استفاده از کیسه های پلاستیکی را توصیف می کنند. افزودن متغیرهای جدید مانند فیدبک و انگیزه اقتصادی به این نظریه، کمک به سایر پیش بینی کننده های رفتار تعیین شود. هنجار از مهمترین متغیرهای است که تاثیر سایر فاکتورها مانند نگرش شناختی، نگرش موثر، انگیزه اقتصادی، فیدبک، و کنترل رفتاری بر قصد کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی را میانجی می کنند. اگر چه انگیزه اقتصادی بر کاهش تمایل برای استفاده از کیسه های پلاستیکی مجانی تاثیر دارد، اما شایسته است که رویکرد مداخله ای بر اساس مدل ارایه شده در این مطالعه، برای یافتن راه حل استفاده شود.