ارزیابی شاخص های تحمل به خشکی در ژنوتیپ های گندم دوروم (.Triticum durum L)

تنش خشکی یکی از مخرب ترین تنش های محیطی است که باعث کاهش بهره وری گندم در بسیاری از نقاط جهان می شود. به منظور بررسی شاخص های تحمل به خشکی، 23 ژنوتیپ گندم دوروم با منشا ایرانی و خارجی (ایکاردا) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط تنش کمبود آب آخر فصل (دیم) و بدون تنش (آبیاری تکمیلی) در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی در فصل زراعی 95-1394 مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان دهنده اختلاف معنی دار بین محیط ها (آبی و دیم) و ژنوتیپ ها از نظر عملکرد دانه بود. مقایسات گروهی نشان داد که از نظر عملکرد در هر دو شرایط بین ژنوتیپ های ایرانی (مقایسه 1)، اختلاف معنی دار وجود داشت. همچنین بین ژنوتیپ های خارجی (مقایسه 2) و بین ژنوتیپ های ایرانی و خارجی (مقایسه 3) تفاوت معنی دار دیده شد. هشت شاخص کمی تحمل به خشکی شامل شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص تحمل (TOL)، میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص عملکرد (YI)، شاخص پایداری عملکرد (YSI) و میانگین هارمونیک (HAM) بر اساس عملکرد در شرایط تنش (Ys) و بدون تنش (Yp) محاسبه گردید. همبستگی های مثبت و معنی دار Ys و Yp با شاخص های MP، GMP، STI، YI و HAM نشان داد که این موارد مناسب ترین شاخص ها برای غربال کردن ژنوتیپ ها در شرایط تنش خشکی هستند. با انجام تجزیه به مولفه های اصلی با استفاده از این شاخص ها، مولفه اول 71 درصد و مولفه دوم 28 درصد از کل تغییرات را توجیه کرد. تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها را به چهار گروه تقسیم کرد. بر مبنای کل تجزیه های انجام شده، ژنوتیپ 18 به عنوان ژنوتیپ برتر گندم دوروم در هر دو شرایط تنش و بدون تنش شناسایی شد که تحمل بالایی به تنش خشکی دارد.