پنج دهه حرکت به سمت پرتگاه انقراض کوسه ماهیان در آبهای ایران

ذخایر کوسه ماهیان در آبهای ایرانی خلیج فارس و خلیج عمان به شدت رو به کاهش است. هرچند با وضع ممنوعیت صید و جریمه های سنگین از سوی سازمانهای متولی صید این ماهیان ممنوع شده است لاکن صید ضمنی (Bycatch)در برخی از روش های صید شامل گوشگیرساحلی و اقیانوسی، ترال ماهی و میگو، رشته قلاب و ترولینگ هنوز کوسه ها را گرفتار می کند.  در این تحقیق طی دوره زمانی 10 ساله از سال 1389 تا 1399 در 20 بندر صیادی انتخابی به صورت تصادفی در نوار ساحلی خلیج فارس و خلیج عمان در نوار ساحلی جنوب ایران نسبت به پایش روند تخلیه صید کوسه ماهیان با بررسی و شناسایی گونه ای کوسه ماهیان با استفاده از روش های بیومتریک و بهره گیری از کلیدهای شناسایی معتبر FAO و IOTC اقدام گردید. بعلاوه جهت ارتقاء سطح طبقه بندی و شناسایی از 8 کلید معتبر دیگر نیز استفاده شد. بررسی حاضر نشان داد که 38 گونه کوسه ماهی در فرایند عملیات صیادی بصورت ضمنی صید می شوند. از مجموع ترکیب صید کوسه ماهیان درطی دوره مورد مطالعه شش گونه کوسه ماهی بیشترین فراوانی را دارند که گونه های غالب منطقه می باشند. درصد فراوانی این کوسه ها به ترتیب کوسه شیری21% Rhizoprionodon acutus  ، کوسه ابریشمی18% Carcharhinus falciformis،کوسه دم خالدار15% Carcharhinus sorrah ، کوسه چاک لب12% Rhizoprionodon oligolinx ، کوسه چانه سفید10% Carcharhinus dussumieri  و کوسه باله سیاه معمولی8% Carcharhinus limbatus بیشترین حجم از تخلیه کوسه ماهیان در بنادر را به خود اختصاص می دهند. غالب کوسه های صید شده کوسه های کوچک و دارای فراوانی طولی بین 50 تا 100 سانتیمتر می باشند. با برآورد میزان صید سالانه کوسه ماهیان در پنج دهه گذشته و براساس آخرین رده بندی IUCN  درسال 2020 هم اکنون 4 گونه از کوسه ماهیان خلیج قارس و دریای عمان بصورت بحرانی در معرض انقراضCritically Endangered قرار گرفته اند؛ همچنین 13 گونه نیز در فهرست قرمز گونه های درمعرض خطر   Endangered قرار گرفته است. بر همین اساس 13 گونه دیگر بواسطه صید غیر مجاز ذخایر آنها آسیب پذیر Vulnerable شده است. درحال حاضر با توجه به اهمیت اکولوژیک ذخایر کوسه ماهیان و وجود حساسیت در سطح ملی و منطقه ایی و همچنین باتوجه به حضور ناوگان ماهیگیری ایران در اقیانوس هند و صید ضمنی گونه های اقیانوسی و الزام سازمانهای بین المللی لزوم تدوین برنامه اقدام ملی برای حفاظت از این گونه های ارزشمند بیش از پیش احساس می شود که این مهم با یک عزم ملی و با عنایت به ضرورتهای مدیریتی و اجماع کارشناسی می بایست به صورت کاربردی و با تضمین اجرایی دقیق محقق شود.