ارائه مدل یکپارچه مدیریت آلودگی های محیط زیستی در سکونتگاه های غیررسمی بر اساس چهارچوب DPSIR (مطالعه موردی: شهر مشهد)

امروزه سکونتگاه های غیررسمی، شاخصه اصلی گسترش شهرنشینی ناپایدار در دنیا به شمار می آیند. مشکلات محیط زیستی این سکونتگاه ها، درهم  تنیدگی جدی با جنبه های اقتصادی و اجتماعی فعالیتهای انسانی دارد؛ چهارچوب نیروی محرکه، فشار، وضعیت، اثر، پاسخ (DPSIR) روشی انعطاف پذیراست که هم فاکتورهای اقتصادی و اجتماعی و هم فاکتورهای محیط زیستی را در ارزیابی آلودگیهای محیط زیستی در نظر میگیرد. در این پژوهش با روش مشاهده مبتنی بر پیمایش میدانی، فراتحلیل مطالعات پیشین، مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد بالادستی و سندهای توسعه شهری مشهد، مولفه های اصلی DPSIR در موضوع پژوهش شناسایی شدند؛ سپس با استفاده از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته با گروه خبرگان بر مبنای شاخصهای استخراج شده اصلی، نظر ایشان، گردآوری و با استخراج و دسته بندی عوامل مطرح شده توسط خبرگان و حذف همپوشانی ها با عوامل اولیه استخراج شده توسط نویسندگان و تلفیق گویه های همسو، عوامل نهایی موثر در آلودگی محیط زیستی سکونتگاه های غیررسمی مشهد شناسایی شدند. در ادامه با تحلیل عوامل نهایی، مدل مفهومی یکپارچه مدیریت آلودگی های محیطزیستی در سکونتگاه های غیررسمی شهر مشهد به دست آمد. افزایش جمعیت ناشی از نرخ بالای مهاجرت به شهر مشهد و توسعه نامتوازن فضایی- کالبدی سکونتگاه های غیررسمی، ویژگی های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حاکم بر این سکونتگاه ها، در کنار پایین بودن سواد محیطزیستی ساکنان و نبود حکمروایی خوب شهری، به عنوان مهمترین نیروهای محرکه در ایجاد آثار آلودگیهای محیطزیستی در سکونتگاه های غیررسمی شهر مشهد شناسایی شدند. متناسب با این آثار، پاسخ هایی نشانگر سیاستگذاری و برنامه ریزی توسعه پایدار این سکونتگاه ها ارایه شدند. در چهارچوب DPSIR، ارتباط بین پاسخها و اثرات متقابل است و این انعطافپذیری را دارد تا با پایش اثرات، راهکارها تعدیل یا تشدید یا جایگزین شوند.