کارکرد اعداد در افسانه های آذربایجان

افسانه‏ ها در جهان در زمره مهم‏ترین زیرشاخه ‏های ادبیات عامه و سرمنشا بسیاری از اعتقادات، باورها و هنجارهای هر جامعه ‏اند. علاوه برآن در آفرینش گونه ‏های متعدد ادبی سهیم ‏اند. سوای زنجیره‏های روبنایی، نکات بسیار دیگر در ژرف ساخت افسانه ‏ها دخیل است. اعداد و کارکرد آن در زمره این عوامل درونی است. ارزش کمی اعداد گاه به مرور در پس ویژگی‏های کیفی و معنوی آن رنگ می بازد و مایه شکل‏گیری اعتقادات مذهبی، رفتار اجتماعی و باورهای عامیانه می‏شود تا بدان حد که قادر خواهد بود زاینده و توسعه پذیر یا بازدارنده و ضدتوسعه باشد. ایران به دلیل تنوع قومیتی و آذربایجان به عنوان یکی از اصلی‏ترین اقوام آن دارای غنای فرهنگی ویژه‏ای است. پژوهش حاضر براساس جایگاه اعداد و دانش مبتنی بر آن و به شیوه توصیفی تحلیلی، به استخراج اعداد به کار رفته در پانزده افسانه شاخص آذربایجان خواهد پرداخت؛ سپس کیفیت اشاعه و اثرگذاری آنان در باورهای عامه را در سه شاخه اصلی «کوچک‏تر از ده، ده دهی و ترکیبی» بررسی خواهد کرد. حاصل آنکه از مجموع 26 عدد با 462 بار تکرار، دسته نخست با درصد تقریبی 71 درصد، مجموعه دوم با درصد و گروه سوم با 6 درصد به ترتیب پربسامد‏ترند. «یک» در جایگاه واحد شمارش، «چهل» برای مراسم شادی و «دوازده» برای گروه و دسته نیز فراوان‏ترین عدد و کارکرد در هر رده‏اند. اعداد مندرج سوای عملکرد منحصربه فرد خود، گاه دارای وجوه مشترک به ویژه در مضرب‏هایشان هستند. دیگر آنکه بن مایه حماسی یا عشقی افسانه‏ ها با عدد منتخب اغلب رابطه‏ ای دوسویه دارد. وفور ترکیبات مرکب و کنایی نیز نشانگر رسوخ اعداد در ساختار زبانی این افسانه‏ هاست.