کمیت و کیفیت ترکیبات آنتی اکسیدانی و اجزا تشکیل دهنده اسانس گیاه دارویی زولنگ(Eryngium campestre)تحت تاثیر ارتفاع از سطح دریا

درسالهای اخیر استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی  جایگاه خاص خود را در بین عموم مردم پیدا کرد، که این امر موجب شناخت و معرفی گیاهان دارویی جهت کاربرد در صنایع داروسازی شده است. رویشگاه های طبیعی ایران به عنوان منابع ارزشمند ژنی تعدادی زیادی از گیاهان دارویی مفید می باشند که از جمله آنها می توان به رشد خودرو زولنگ در شمال کشور اشاره نمود. زولنگ گیاهی علفی و چند ساله از خانواده چتریان است که به وفور در نواحی شمالی کشور رویش می کند. این گیاه باارزش دارای ترکیبات دارویی نظیر: استیلن، فلاوونویید، ساپونین های تری ترپن میباشد.

 این تحقیق جهت بررسی تاثیر ارتفاع بر ترکیبات آنتی اکسیدانی و ترکیبات تشکیل دهنده اسانس گیاه زولنگ در سه ارتفاع(30، 100 و 300متر از سطح دریا) از بخش سوادکوه استان مازندران که رویشگاه طبیعی این گیاه بود،  انجام شد. گیاهان پس از جمع آوری و خشک شدن جهت اندازه گیری صفاتی نظیر: آنتی اکسیدان، فنل، فلاوونویید با حلال متانول عصاره گیری شدند و اندازه گیری انجام شد. همچنین جهت شناسایی ترکیبات اسانس، و بازدهی درصد اسانس، به روش تقطیر با آب و دستگاه کلونجر استخراج اسانس صورت گرفت و با دستگاه کروماتوگرافی گازی(GC/MS) ترکیبات اسانس استحصال شده، شناسایی گردید.

طبق نتایج این پژوهش، صفات آنتی اکسیدان، فنل، فلاوونویید و درصد اسانس در سطح یک درصدمعنی دار(p<0.01) شدند. این نتایج بیانگراین موضوع است که ارتفاعات میتوانند برروی ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی گیاه زولنگ موثرباشند. تحقیقی نشان داد که در درجه اول، خصوصیات شیمیایی خاک و در درجه دوم، ارتفاع از سطح دریا مهمترین عامل در تغییرات میزان اسانس میباشد. این نتایج نشان می دهد که ترکیبات آنتی اکسیدانی و فنلی تحت تاثیر ارتفاع هستند و عواملی نظیر: میزان و شدت نور، اشعه ماورا بفش، دما و میزان بارش جز عوامل موثر بر گیاهان روییده در این مناطق است که باعث بوجو آمدن اختلاف میشود. ارتفاع 300متر از سطح دریا برروی درصدمهار رادیکال آزادDPPH بهترین اثررا داشته و میزان درصدمهار را نسب به ارتفاع 30مترازسطح دریاتا دو برابر افزایش داد. اما درفلاوونویید ارتفاع30 و 100مترارتفاع ازسطح دریا باهم اختلافی نشان ندادند، اما با گیاهان برداشت شده از ارتفاع 300متر اختلاف نشان دادند و مقداربیشتری را شامل شدند. همچنین با افزایش ارتفاع، درصداسانس کاهش می یابد. نتایج حاصل از همبستگی صفات نشان میدهدکه  فلاوونویید و فنل با افزایش درصد بازده اسانس افزایش یافته و ارتباط معنی داری دارند. همچنین آنتی اکسیدان ارتباط معکوسی با درصد بازده اسانس و فلاوونویید دارد. نتایج کروماتوگرافی گازی نشان دادکه ترکیباتی نظیر: D-Limoneneو beta.-Sesquiphellandrene با افزایش ارتفاع میزانشان در اسانس کاهش و ترکیب cis-.alpha.-Bisabolene با افزایش ارتفاع، در اسانس گیاه زولنگ افزایش یافت. نتایج حاصل از آنالیز اسانس گیاه دارویی زولنگ با دستگاه کروماتوگرافی(GC/MS)، نشان می دهد که مقدار ترکیبات شناسایی شده لزوما به ارتفاع وابسته نبوده و میتواند تابع عوامل دیگری باشد.

نتایج نشان داد که میزان مهاررادیکال آزادDPPHباافزایش ارتفاع، افزایش می یابد اما روند میزان درصدبازدهی اسانس بصورت معکوس با افزایش ارتفاع کاهش یافت. همچنین تفاوت معنی داری بین ارتفاع30 و100متر از سطح دریا در فلاوونویید حاصل نشد. تعداد ترکیبات شناسایی شده حاصل از کروماتوگرافی گازی در ارتفاع 300متر از سطح دریا بیشترین بود. همچنین سه ترکیب D-Limonene، beta.-Sesquiphellandrene و cis-.alpha.-Bisabolene تابع ارتفاع از سطح دریا بودند.