نگرش میرزا علی قلی خویی به منابع روایی در تصویرسازی «سفر حضرت مهدی با جبرئیل به عرش» در اسرارالشهاده

از جمله موضوعات مطرح در واکاوی حیات هنری دوره قاجار، بهره گیری از تصاویر چاپ سنگی در کتاب های دارای درون مایه مذهبی است، چنان که این جریان را می توان در دیوان مرثیه اسرارالشهاده، اثر اسماعیل بروجردی، شاهد بود. مجالس ده گانه این اثر به وسیله میرزا علی قلی خویی (دوره فعالیت هنری 1272-1263ق)، برای نخستین بار در نسخه 1268ق مصور گردید. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی _ تحلیلی و رویکردی هنری _ تاریخی (به دور از رویکرد حدیث شناسانه)، در پی پاسخ به این پرسش است که میزان آگاهی خویی از روایات اسلامی، به عنوان زمینه ای فکری برای خلق آخرین تصویر در اسرارالشهاده (سفر حضرت مهدی4 با جبرییل به عرش) تا چه میزان بوده است؟ یافته ها مبنی بر دیدگاه تطبیقی و رهیافت تاویلی _ که به مسئله معنا و چگونگی خلق محتوای یک اثر نظر دارد _ حاکی از آن است که هم راستا با سایر عوامل همچون تاثیرگذاری متن اصلی (اسرارالشهاده، شامل توضیحات مقدماتی و اشعار)، هنجارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم و سایر موضوعات، دانش روایی خویی، نقشی بسیار بااهمیت و موثر در نگرش او در راستای تصویرسازی این مجلس داشته است. متعاقبا فارغ از مطالعات جزیره ای و بر اساس ژرف نگری بینارشته ای، دریافت می گردد که این اثر را نمی توان صرفا منبعث از خیالی پردازی دانست؛ چنان که انطباق روایات اسلامی (پیش متن) به عنوان بن مایه مورد الهام تصویرساز در خلق تصویر (متن) این نظر را تا حد گسترده ای اثبات می نماید.