بررسی و تحلیل سازه معماری گور مقبره ایلخانی تپه نور (سلطانیه-زنجان) براساس کاوش های باستان شناسی

شهر سلطانیه به عنوان مرکز سیاسی، پایتخت سلاطین ایلخانان مغول، در سال 703 تا 716 ه‍.ق.، در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر زنجان ساخته شد. ارزش تاریخی سلطانیه علاوه بر پایتخت و مسایل سیاسی آن، نشان دهنده پیشرفت شگرف معماری در دوران اسلامی، بناهای مختلفی اعم از عام المنفعه و خصوصی احداث گردیده است. معماری آرامگاهی یکی از مهم ترین تجلیات هنر معماری ایرانی و اسلامی است. در سده هشتم هجری قمری، شاهد ساخت یادمان های مذهبی تاریخی متعددی که در فرهنگ معماری ایران به «برج های آرامگاهی» موسومند. تپه نور، یکی از بزرگ ترین تپه های باستانی دشت سلطانیه، در 1500 متری جنوب گنبد سلطانیه قرار گرفته است. با توجه به پژوهش های انجام شده در نقاط مختلف سلطانیه، تپه نور یکی از مکان های مهم و حاوی اطلاعاتی مربوط به دوره ایلخانان مغول می باشد. کاوش در مهرماه 1388 در تپه نور مرکزی انجام گرفت و با هدف نمایاندن آثار معماری متمرکز گردید. در پژوهش حاضر تلاش بر ارایه نتایج کاوش، بحث تحلیل سازه معماری و گاهنگاری آن است. گردآوری اطلاعات براساس روش میدانی و کتابخانه ای انجام گرفته است. پرسش اصلی این پژوهش بدین قرار است؛ معماری به دست آمده در طی کاوش مربوط به مقابر دوره ایلخانی است؟ و ازلحاظ معماری و تزیینات با سایر مقابر دوره ایلخانی شباهت دارد؟ انجام کاوش در این محوطه منجر به شناسایی برج مقبره ای از دوره ایلخانان گردید. این سازه سنگی از داخل دارای پلان چلیپایی و نمای بیرون پلان دوازده ضلعی است. ابتدا داخل فضای گنبد را با لاشه سنگ و ملاط گچ نیم کوب به شکل چلیپا، همراه با یک ورودی دهلیز مانند و ساقه گنبد که در حال حاضر موجود نمی باشد، ساخته اند. این محوطه ازلحاظ معماری و تزیینات بنا با مقبره های باغ گنبد سبز قم (خواجه علی صفی، گنبد شمالی و مقبره خواجه اصیل الدین)و برج مقبره ای آذربایجان (سه گنبد ارومیه، گنبد کبود مراغه)، برج مقبره باباحسین ملایر، برج مقبره امام زاده هود درجزین همدان و... مقایسه نمود.